Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

3.10. Инвестиция фаолиятида ипотека кредити. 
Замонавий шароитда ипотека кредитлари биринчи навбатда 
Ўзбекистон иқтисодиётини ривожлантириш учун муҳим аҳамиятга 
эга, аммо, афсуски у энди «оёққа туриш» йўлидадир. Ривожланган 
давлатларда юқори даражада бўлган ипотека кредитлари бозор 
иқтисодиётининг, хусусан инвестиция фаолиятининг муҳим элементи 
ҳисобланади.
Ипотекада икки хил тушунча мавжуд: гаров ва ипотека. 
Гаров-мажбуриятларни таъминлаш усули эса шартнома ёки 
қонундан келиб чиқади. Кредитор гаров берувчи қарздор 
мажбуриятини бажармаган ҳолда, гаровга қўйилган мулкни сотиш 
ҳуқуқига эга бўлади. 
Ипотека гаров турлилиги, ссуда олиш мақсадида, айнан кўчмас 
мулкни (асосан, ер қурилишини) гаровга қўйишдир. 
Ипотека учун қуйидагилар характерлидир: 
Мулк гарови битта мулкни гаровга қўйиб иккинчи,учинчи марта 
ипотека ссудаларини олиш имконияти мавжудлиги; давлат ва 
маҳаллий идоралар юритиладиган ер китобларида гаровни рўйҳатга 
олиш мажбурийлиги. Қарздорнинг тўловга лаёқатсизлилиги ҳолатида 
гаровни рўйҳатдаги навбати бўйича уни реализациясидан тушган 
тушум ҳисобидан кредитор талаби қондирилади. 

---

219 
Гаров предмети фақат бирор бир нарса бўлмасдан, балки якка 
мулкий хуқуқ ва талаблар ҳам бўлиши мумкин. Фуқароларнинг 
мулклари бундан мустасно. Чунки амалиётда уй-жойни гаров объекти 
сифатида олиш мумкин бўлмайди. Чунки у кўп муоммани келтириб 
чиқаради. Шунинг учун амалиётда бу усул унчалик кўп қўлланмайди. 
Ипотека кредитлари қуйидаги хусусиятларга эга: 
-ипотека кредити-қатъий белгиланган гаров асосидаги ссуда; 
-кўпгина ипотека ссудалари қатъий мақсадли вазифага эга; 
-улар қурилиш, уй жой ва ишлаб чиқариш биноларини қайта 
таъмирлаш, 
шунингдек 
ер 
майдонларини 
ўзлаштиришни 
молиялаштириш учун фойдаланилади.
Ғарбда уй-жой ипотека кредитлари кенг тус олган, АҚШ да улар 
жами кўчмас мулк остидаги ссудалар жами ҳажмининг 60%идан 
ортиғини ташкил қилади, яъни: 
- ипотека кредитлари узоқ муддатга берилади, одатда 10-30 
йилга. Ипотека кредитини олишда «заклодной» махсус кредит 
битими ҳисобланади. «Заклоднойлар» икқиламчи бозорда муомилада 
бўлиб, унинг вазифаси кредитлаш учун доимий ресурслар оқимини 
таъминлаш ва кредит ресурсларига эҳтиёж сезувчи ҳудудларга, 
тармоқларга маблағларни йўналтиришни таъминлашдир. 
Ипотека иқтисодий инқирозни енгишга икки хил йўл билан 
таъсир қилади: 
- ипотека бизнесининг ривожланиши иқтисодиётнинг реал 
секторини ривожланишига таъсир қилади, қурилиш комплексидаги, 
қишлоқ хўжалигидаги ва бошқа тармоқдаги ишлаб чиқаришни тушиб 

---

220 
кетишини тўхтади. Бу уй жой бозори ва фермер хўжалигининг 
ривожланиши билан боғлиқ.
- ипотека кредитларининг ривожланиши иқтисодий инқироз 
сабаб бўлган, жамиятдаги тангликни енгишга ижобий таъсир 
кўрсатади. 
Ипотека кредитлари нисбатан кам рисклари билан банк 
операцияси ҳисобланади. Ипотека кредитлари рискнинг катта қисми 
қарздор ва инвестор зиммасига юкланади.
Ҳозирги кунда, жаҳон амалиётида ипотека бўйича банк 
операциялари жуда хатарли (рискли) тус олмоқда, масалан, 2007 йил 
агуст ойи бошлаларида АҚШ да тижорат банклари ипотека 
кредитларининг қайтмаслик рискининг юқорилиги, жаҳон фонд 
биржаларида тижорат банклари қимматли қоғозлари нархининг 
кескин пасайиб кетишига олиб келди. Бунинг олдини олиш 
мақсадида, АҚШ Федерал Резерв системаси, Европа марказий 
банклари тижорат банкларига ёрдам сифатида 300 млрд. АҚШ 
доллар миқдорида маблағ ажратдилар.
ж) Ривожланаётган мамлакатларда муҳим молиялаштириш 
манбаи бўлиб чет эл кредити ва инвестициялари ҳисобланади. Чет эл 
кредити ҳисобига кредит ривожланган давлатлардан замонавий 
техника ва технологияларни миллий ишлаб чиқаришга киритиш 
имконини беради. Бу борада Ўзбекистонда талайгина ишлар амалга 
оширилган. Ҳозирда кичиқ бизнесни ривожлантиришга қаратилган 
хорижий кредит линиялари фаолият кўрсатиб келмоқда. Жумладан, 
Европа Тикланиш ва Тараққиёт банки, Осиё Тараққиёт банки, KfW 
(Германия) ва бошқа молия-кредит ташкилотлари. 

---

221 
Бу кредит линиялари орқали, техника, технология ва асбоб 
ускуналарни импорт қилиш, саноат сектори, қишлоқ хўжалиги, 
хизмат кўрсатиш соҳаси, кичиқ бизнесни ривожлантириш учун 
кредитлар берилади.