O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti

Federatsiya  (lot.  foederatio  —  ittifoq,  birlashma)  —  davlat  tuzilishi 
shakllaridan  biri.  F.  hududi  F.  sub‘ektlari  hududidan  tashkil  topadi. 
Strukturasiga  ko‗ra  hududiy  asosda  (AqSH,  Argentina,  Avstriya,  GFR, 
Braziliya, Meksika), milliy zaminda (Belgiya, Pokiston) va aralash — milliy-
hududiy (Kanada, Rossiya) asosda tuzilgan F.lar farqlanadi. Konstitutsiyaviy 
huquq  naz-yasida  shuningdek,  konstitutsiyaviy  (AQSH,  Kanada,  Braziliya), 
konstitutsiyaviy-shartnomaviy  (Rossiya)  va  shartnomaviy  (Shveysariya, 
Birlashgan Arab Amirliklari) F.lar ham ajratiladi. 
F.da  federal  organlar  va 
F.  a‘zolarining  organidan  iborat  oliy  davlat  organlarining  2  tizimi  mavjud. 
Federal  organlar  o‗z  vakolatini  butun  F.  hududida  amalga  oshiradi.  Federal 
organlar  b-n  F.  sub‘ektlari  organlari  o‗rtasidagi  vakolatlarni  chegaralash 
usullari  turli  xildir.  Bir  qator  davlatlarda  (Argentina,  AQSH,  Braziliya, 
Venesuela  Shveysariya)  federal  hokimiyatning  va  F.  sub‘ektlarining  mutlaq 
vakolatiga  kirgan  masalalar,  ba‘zi  bir  davlatlarda  esa  (GFR,  Hindiston, 
Malayziya) yuqoridagi ikki holatdan tashqari bir vaqtning o‗zida ham F., ham 
F. sub‘ekti vakolatiga kiritilgan masalalar belgilab qo‗yilgan. F. sub‘ektlari, 
o‗z  konstitutsiyasiga  ega  bo‗lishi  amaliyotda  keng  tarqalgan.  Biroq  ba‘zi 
davlatlarda  (Kanada,  Venesuela)  F.  sub‘ektlari  o‗zlarining  mustaqil 
konstitutsiyalariga ega emas. Ayrim mamlakatlarda F. sub‘ektlari o‗zaro teng 
huquqli  bo‗lsalarda,  o‗zining  huquqiy  maqomiga  ko‗ra  farqlanishi  ham 
mumkin. Mas., Rossiya F.si sub‘ektlari huquqiy maqomiga ko‗ra respublika, 
o‗lka,  oblast,  federal  ahamiyatga  ega  shahar,  avtonom  oblast  va  avtonom 
okruglarga  bo‗linadi.  Shulardan  faqat  respublikalar  o‗z  konstitutsiyasini, 
boshqa  sub‘ektlar  esa  o‗z  ustavini  qabul  qilishi  mumkin.  F.  cub‘ektlarining 
har biri o‗zlarining huquqiy va sud tizimlariga ega. Mas., 50 shtatdan tashkil 
topgan AQSHda har bir shtatning bir-biridan farq qiluvchi huquq va o‗z sud 

---

 
43 
tizimi  bor.  Ko‗pchilik  F.larda  ham  yagona  fuqarolik,  ham  F.  sub‘ektlari 
fuqaroligi  mavjud.  Venesuela,  Kanada,  Malayziyada  faqatgina  federal 
fuqarolik  belgilab  qo‗yilganligi  fikrimizning  isbotidir.  F.  sub‘ektlari  federal 
parlamentda  maxsus  palataga  ega.  Biroq  ular  unitar  davlatlardagi 
parlamentlarning  yuqori  palatasidan  deyarli  farq  qilmaydi.  F.ni  tashkil 
etadigan  davlatlar  to‗la  ma‘nodagi  davlatlar  emas.  Ular  xalqaro 
munosabatlarda  qatnashish  huquqidan  mahrumlar.  Ayni  paytda  F. 
konstitutsiyasi  yoki  qonunchiligi  buziladigan  bo‗lsa,  markaziy  hokimiyat  F. 
sub‘ektiga nisbatan kuch ishlatishi ham mumkin. Bu federal konstitutsiya va 
qonunlarni  buzgan  rahbarlarni  o‗z  vazifasidan  chetlatish,  ularning  o‗rniga 
markaziy hokimiyatning muvaqqat vakillarini tayinlash, zarur hisoblanganda 
vakillik  organlarini  vaqtinchalik  tarqatib  yuborish,  sub‘ekt  hududiga  federal 
qo‗shinlarni  olib  kirish  kabi  harakatlarda  namoyon  bo‗ladi.  Bunday 
harakatlar konstitutsiya yoki tegishli qonunlarda belgilab qo‗yiladi.  
Feminizm  —  XVIII  asrda  vujudga  kelgan  va  erkak,  ayollar  o'rtasida 
tenglik  o'rnatish  uchun  harakat.  I  bosqichda  XIX  -  XX-asrning  birinchi 
yarmida  huquqiy  borgan.  Hozirgi  davrning  eng  kuchli  ijtimoiy-siyosiy 
harakatlaridan biri.