O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti

Ikkilamchi  guruh  —  bir-birlari  bilan  shaxsan  tanish  bo‗lmagan 
individlar guruhi. 
Ikkilamchi  mehnat  bozori  —  ishonchsiz  ish  o‗rinlarini  va  yomon 
mehnat sharoitlariga ega bo‗lgan individlarning iqtisodiy ahvolini tavsiflaydi. 
Ikkilamchi  sektor  —  iqtisodiyotning  tovar  ishlab  chiqarish  bilan 
bog‗liq sektori. 
Ikkilanish  davri  —  aholi  miqdori  ikki  baravar  o‗sishi  uchun  zarur 
bo‗lgan davr. 

---

 
71 
Ilmiy bashorat — tabiat, jamiyat, ijtimoiy hayotda yuz berish ehtimoli 
mavjud  bo‗lgan  hodisa,  vosealar,  jarayonlarni  ro‗yobga  chiqishini,  sodir 
bo‗lishini,  uning  oqibatlarini  ilmiy  bilimlar  asosida  oldindan  aytish  yoki 
ko‗rish. I.b. O‗rta Osiyoda X-XII-a.larda tabiiy-ilmiy bilimlar, ijtimoiy – fal.iy 
fikrlar  tarkib  topgan  davrlardan  boshlaboq  vujudga  kela  boshlagan.  g‗arbiy 
Yevropada  bu  jarayon  kechroq-  XV-XVI-a.da  sodir  bo‗lgan.  Qad.  zamonlar 
va  o‗rta  asrlarda  keng  tarqalgan,  diniy  karomat  o‗rniga  kundalik  hayotiy 
tajriba  hamda  empirik  (tajribaviy)  bilimlarga  suyangan  bashoratlar  ham 
bo‗lgan.  Biroq  ularga  asoslanib,  faqat  ilgarilari  ham  yuz  bergan  va  unchalik 
murakkab  bo‗lmagan  turmush  yoki  xo‗jalikkagina  oid  bo‗lgan  hodisalarni 
bashorat  qilish,  ya‘ni  oldindan  ko‗rish  mumkin  bo‗lgan.  Ilmiy  bashorat  esa, 
avvaldan  donishmandlarga  ma‘lum  bo‗lgan  hodisalarni  emas,  balki  sifat 
jihatidan  batamom  yangi  hodisalarni  ham  oldindan  aytib  bera  oladigan 
darajaga yetgan. Mas., astronomiya, matematika, mexanika, geodeziya fanida 
to‗plangan ma‘lumotlarga asoslanib. Beruniy o‗z davrida odamlarga va o‗ziga 
ma‘lum  bo‗lgan  Osiyo,  Afrika,  Evropa  qit‘alaridan  tashqari  yana  bir  katta 
qit‘a  borligini  oldindan  aytgan.  Bir  necha  asr  o‗tgach,  yevropalik  sayyoh 
Xristofor Kolumb Amerika qit‘asini ochgach, Beruniy bashorati tasdislangan. 
Ibn  Sino  kasallikni  yustiruvchi,  qo‗zg‗atuvchi  qandaydir  ko‗z  ilg‗amas  tirik 
organizmlar bo‗lsa kerak, degan farazni olg‗a surgan. 1509-1510 y.da Galiley 
mikroskopni  ixtiro  qilgach,  undan  foydalangan  A.Paster  va  b.  biolog  olimlar 
mikroblarni  kashf  silganlar.  Natijada  Ibn  Sinoning  ilmiy  farazi  haqiqatga 
aylangan.  Astronom  Quyosh  sistemasida  bori-yo‗g‗i  to‗qqizta  emas,  balki 
yangi  sayyoralar  bo‗lsa  ehtimol,  deb  faraz  qilganlar.  Astronom-matematik 
olimlardan  U.  Averoyesning  matematik  hisoblashlari  asosida  italyan  olimi 
Galiley  1846  y.  Neptunni  kashf  etgach,  bu  faraz  ilmiy  bashoratga  aylangan. 
Mendeleev  o‗zining  kimyoviy  elementlarga  doir  davriy  sistemasida  atom 
og‗irligi  ma‘lum  bo‗lmagan  hali  o‗zi  topilmagan  elementlarga  oldindan 
―katak‖lar  qoldirgan.  Keyinchalik  ko‗plab  kimyogar  olimlar  bularni  kashf 
silib,  ular  sonini  108  taga  etkazgan.  I.  b.ning  xozirgi  davridagi  shakllaridan 
biri  ijtimoiy  prognoz  deb  ataladi.  Bu  ta‘limot  mustaqilligimizni 
mustahkamlashda  ham  xizmat  qilmoqda.  I.b.  fal.iy  kategoriyalardan  biri 
bo‗lib,  ilm-fanga,  jumladan  fal.ga  asoslangan,  pirovard  oqibatda  ijtimoiy 
prognozga  eltadigan,  nazariy  va  amaliy  jihatlardan  muhim  ahamiyatga  ega 
bo‗lgan ma‘naviy omildir.