O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti

Insonparvarlik,  g u m a n i z m   –  odamlarga  mehr-muhabbat  b-n 
qarash,  ularni  hurmat  qilish,  insonning  moddiy  farovonligini  yuksaltirish  va 
kishilarda  yuksak  ma‘naviy  fazilatlarni  rivojlantirishga  g‗amho‗rlik  qilish 
g‗oyalari b-n sug‗orilgan dunyoqarash. Insonning, insonni sevishning sababi, 
boislari,  inson  baxti,  baxtiyor  yashash  uchun  zarur  bo‗lgan  adolat  haqidagi 

---

 
78 
orzular qad. xalqlarning og‗zaki ijodida,  mifologik, diniy, fal-iy qarashlarida 
yuzaga  chiqa  boshlagan.  Inson  haqidagi  hoz.  rang-barang  va  fundamental 
qarashlarning  shakllanishida  bularning  xizmati  katta.  Qad.  kishilar  nazdida 
oliyjanob,  jasur,  qahramonlik  ko‗rsatishga  tayyor  kishilarning  ma‘naviyati  I. 
b-n  yo‗g‗rilgan.  Er-Xubbi  Turonda,  Germes  yunonlarda,  Agni  rigveda  (dini) 
da  bunga  misol  bo‗la  oladi.  Islom  ta‘limotiga  ko‗ra,  inson  Olloh  yaratgan 
maxluqlar  orasida  eng  karamlisidir.  Inson  Yaratuvchining  yerdagi  xalifasi, 
ya‘ni,  Alloh  buyurgan  yaxshi  amallarni  amalga  oshiruvchisi.  Inson  hatto 
farishtalardan  ham  yuqori  martabali  zot.  Sharqda  futuvvat  harakati  I.ning 
yorqin  namunasidir.  Futuvvat  Hotami  Toyni  insonparvar  kishining 
umumlashgan  obraziga  aylantirdi.  G‗arb  gumanistlari  I.  insonning  ichki  va 
tashqi  go‗zalligidan  deb  biladilar.  Ularning  fikricha,  odamda  jismoniy  va 
ma‘naviy  ibtidolar  uyg‗unlashganda  insonning  topgan  lazzati,  baxti  axloqiy 
qimmatga  ega  bo‗ladi.  I.  Kant  ta‘limotiga  ko‗ra,  inson  vosita  emas,  balki 
maqsad bo‗lishi lozim. I.ning maqsadi inson hayoti davomida o‗z salohiyatini 
to‗la  namoyon  qilib,  jamiyatda  o‗ziga  munosib  o‗ringa  ega  bo‗lish  uchun 
maksimal sharoit yaratish, hamda bunga to‗sqinlik qiluvchi g‗oyalarning puch 
ekanligini fosh qilish, g‗ov bo‗luvchi omillarni bartaraf etishdir. I. inson qadr-
qimmatini himoya etish va erkin huquqini talab qilishdir. Inson nafaqat tabiiy 
ofat, ijtimoiy in-tlar tazyiqidan, hatto o‗z havoi nafsi, tanazzulga olib boruvchi 
mayllardan  himoya  etilishi  uchun  I.  taqozo  etiladi.  U  inson  ma‘naviyatida 
muhitning  tarbiyaviy  ta‘siri  va  ilm-ma‘rifat  orqali  joy  oladi.  Ta‘limning 
insonparvarlashuvi  inson  qobiliyatining  ochilishi  va  uning  ta‘limga  nisbatan 
bo‗lgan  turli-tuman  ehtiyojlarining  qondirilishi,  milliy  va  umubashariy 
qadriyatlar ustuvorligining ta‘minlanishi, inson, jamiyat va atrof-muhit o‗zaro 
munosabatlarining uyg‗unlashuviga qaratilgan.