HAYOLNING TURLARI
►
Tushlar
– uyquda yuzaga keladigan ixtiyorsiz
obrazlar bo`lib, ular tez unitilishi yoki uzoq
muddatga saqlanishi mumkin.
►
Orzu –
inson ongidagi real va noreal tasavvurlar
bilan bog`liqdir.
►
Aktiv hayol –
insonning hayotiy rejalarini, xohish –
istaklarini amalga oshirishda o`z aksini topadi.
Masalan: yangi avtomabil yaratish, GESS qurilishi
rejasini tuzish shularga misoldir. Reproduktiv
hayolda aniq real vazifani amalga oshirish maqsad
qilib qo`yiladi. Unda fantaziya elementlari mavjud
bo`ladi.
►
Produktiv
(ijodiy) hayol - bizning tajribamizda
mavjud bo`lmagan obraz va ob’ektlarni yaratish
bilan bog`liq bo`lgan hayol turidir. Masalan:
Ixtirochi, yozuvchi yangi narsa yaratadi.
►
Ijodiy hayol -
san’atning barcha turlarida
ifodalanadi va aks etadi.
►
Tasavvur hayoli
deb hozir yoki o`tmishda aslida
bo`lgan bo`lsada, lekin bizning tajribamizda hali
uchramagan va biz idrok qilmagan narsa va
hodisalar to`g`risida tasavvur va obrazlar
yaratishdan iborat bo`lgan hayol turiga aytiladi.
►
Hayol jarayoni natijasida
hayol obrazlari yuzaga
keladi. Ular ertak, ilmiy
fantastik, mistik bo`lishi
mumkin. Badiiy obraz
yaratilish jarayoni ma’lum
texnologiyaga ega bo`lib,
avval obrazga asos solinadi
keyin u ustida analitik ish
olib boriladi, so`ng g`oya
amalga oshiriladi.
Xayol yoki fantaziya, tafakkur kabi yuksak bilish jarayonlariga
kiradi va faqat odamlarga xos
bo’lgan faoliyatlarda yuzaga
chiqadi. Mehnatning tayyor natijasini xayolga keltirmay turib,
ishga kirishib
bo’lmaydi. Fantaziya yordamida kutilayotgan
natijani tasavvur qilish - inson mehnatining hayvonlar instinktiv
harakatlaridan tubdan farqidir
.
XAYOL
inson ijodiy faoliyatining zarur elementi bo’lib,
mehnatning oxirgi va oraliq mahsulotlarida o’z ifodasini topadi.
Xayol mehnat natijalarini narsalarda gavdalantirishga undaydi
va shuning bilan birga muammoli vaziyat aniq bo’lmagan
hollarda ish-
harakat programmasini tuzishni ta’minlaydi.
Xayol tafakkur singari, muammoli vaziyatda,
ya’ni masalani
yechishning yangi usullarini qidirib topishda yuzaga keladi.
ehtiyojlarni qondirishning real jarayonidan oldin ehtiyojlarni
qondirishning soxta, xayoliy jarayoni sodir
bo’ladi
.
Muammoli vaziyatda masalani hal qilish uchun biz
tushunchalarga (bilimlarga) va obrazlarga suyanamiz.
Ko’pincha bu ikkala vosita ham birgalikda qo’llaniladi. Ammo
ulardan qaysi birining ustunligi muammoli vaziyatning
xarakteriga bog’liq.
Agar muammoli vaziyat ko’p jihatdan o’zining noaniqligi bilan
ajralib tursa, dastlabki ma’lumotlarni aniq analiz qilish juda
qiyin bo’lsa xayol mexanizmlari ishga tushadi.
Xayol o’zining faolligi va aktivligi bilan xarakterlanadi. Shu bilan
birga xayol kishini faollikka undovchi kuch, turtki sifatida ham
ishlaydi. Lekin ayrim hollarda xayol faoliyatning o’rnida, ya’ni
soxta faoliyat sifatida harakat qilishi mumkin. Odam og’ir ahvolga
tushganda, biror masalani yecha olmaganda, o’z xatolaridan
qochishga harakat qilgan kabi hollarda u foydasiz orzularga, real
hayotdan uzoq fantastika olamiga kirib ketishi mumkin. Bunday
hollarda kishi amalga oshirib bo’lmaydigan ish-harakat rejalarini
tuzadi. Xayolning bunday turi PASSIV XAYOL deb ataladi.
PASSIV
XAYOL
IXTIYORSIZ
IXTIYORIY
Ixtiyoriy ravishda yuzaga keltirilgan, lekin hayot bilan, real
hayotdagi faollikka olib kelmaydigan passiv xayol turi
Do'stlaringiz bilan baham: |