«Физиология» фанидан 2-курс даволаш, педиатрия, касбий таълим, тиббий профилактика, фармация, факультети талабаларига

8. savol тизза рефлекси намоиш этиш ва тахлил қилиш 
Tizza bimi artrosi (gonarthrosis) - bug'im timalaring degenerative buzilish heatheni, uzoq 
muddat davom etganda blaimlar deformatsiyasiga va uning karakati cheklanishiga olib 
keladi. • Tizza bimi artriti (gonartrit, disklar) - yalliglanishli issiq. Mustaqillik holati 
kurinishida, boshka kasallik simptomlarining paydo bo'lishi yoki paydo bo'lishi mumkin. • 
Meniskopatiya - menisklarning isitma-atlanish 
Tizza refleksi — tizza qopqog‘i payiga urilganida tizza bo‘g‘imidan kuch bilan yoziladi. 
Axill payi refleksi — perkussiya bolg‘achasi bilan axill payiga urilganda sakrov bo‘g‘imidan 
yozilib, tuyoq esa ozgina bukiladi. Orqa miya shikastlanganda bu refleks yo‘qoladi 
9.Ахилл пай рефлексини намоиш этиш ва тахлил қилиш;
10.Harakat uyg'inligini tekshirish-Adiadoxokinez?
M iyachani olib tashlash yoki shikastlash natijasida statik va stato-kinetik reflekslar buziladi; 
ayniqsa ixtiyoriy harakatlar izdan chiqadi. Bundan anglashiladiki, miyacha, birinchidan, gavda 
vaziyatining tonik reflekslariga va holat reflekslariga (bu refiekslarni miya o‘zanining 
markazlari yuzaga chiqaradi), ikkinchidan, katta yarim sharlar po‘stiog‘ining m otor zonasiga 
va u bilan bog‘ langan nerv m arkazlariga ta ’sir etadi.M iyachaning bir yarmi olib tashlangach 
tegishii tomondagi oyoq yozilib qoladi: hayvon o ‘m idan turm oqchi bo‘lib burilganda 
yonboshlab yiqiladi yoki operatsiya qilingan tom onga doira b o ‘ylab harakatlana boshlaydi 
(mane) harakatlari). K eyinchalik. dastlabki og‘ir hodisalar o ‘tib ketgach, hayvon o ‘m idan 
tura va yura boshlaydi, lekin operatsiya qilingan tom ondagi harakatlarning beo'xshovlik va 

---

buzilish elem entiari um rbod saqlanadi.M iyacha butunlay oiib tashlanganda vanada o g ‘ir 
hodisalar ro ‘y beradi. O peratsiyadan keyingi dastlabki kunlarda hayvon tamomila ojiz 
boMadi; uning oyoqqa turishga urinishi muvaffaqiyatsizlik bilan tugaydi. Harakatlar sekin-
asta tiklanadi-yu tartibsizligicha qolaveradi. Hayvon gandiraklaydi, yiqilib tushadi, boshi va 
ayoqlari bir talay ortiqcha harakatlar qiladi; bu harakatlar beqiyos katta va noaniq boMadi. H 
ayvon tikka turganda m uvozanatni saqlash uchun oyoqlarini keng q o ‘yishga m ajbur bo'ladi 
O dam ning m iyachasi zararlangan taqdirda k o ‘zini ochib tikka tursa rosa gandiraklaydi, k o 
‘zini yum ib olsa, yiqiladi, entak-tentak yuradi; harakatlar uyg‘unlashmagan b o ‘ladi, m 
uskullam ing antagonistik guruhlari bilan tez harakat qilish imkoniyati, masalan, q o ‘lni 
qatorasiga bir necha m arta bukish va yozish imkoniyati buziladi (bu sim ptom 
adiadohokinez deb ataladi). Hayvonlaming miyachasini olib tashlashdan keyin harakat 
apparatining buzilish sim ptomlarini birinchi m arta L. Lyuchiani mukammal tasvir etgan uch 
simptom: atoniya, asteniya va astaziya kelib chiqqanini kuzatgan. K eyinchalik yana boshqa
sim ptomlar; atoksiya, dezekvilibratsiya va dism etriya ham tasvir etilgan.O dam ning m 
iyachasi zararlangan taqdirda k o ‘zini ochib tikka tursa rosa gandiraklaydi, k o ‘zini yum ib 
olsa, yiqiladi, entak-tentak yuradi; harakatlar uyg‘unlashmagan b o ‘ladi, m uskullam ing 
antagonistik guruhlari bilan tez harakat nqilish imkoniyati, masalan, q o ‘lni qatorasiga bir 
necha m arta bukish va yozish imkoniyati buziladi (bu sim ptom adiadohokinez deb 
ataladi).Hayvonlaming miyachasini olib tashlashdan keyin harakat apparatining buzilish sim 
ptomlarini birinchi m arta L. Lyuchiani mukammal tasvir etgan uch simptom: , asteniya va 
astaziya kelib chiqqanini kuzatgan. K eyinchalik yana boshqa sim ptomlar; atoksiya, 
dezekvilibratsiya va dism etriya ham tasvir etilgan.D ezekvilibratsiya m u v o z a n a tn in g b u 
z ilis h id a n ib o ra t. M ay m u n lar miyachasining flokulo-nodulyar boMagi olib 
tashlanganda shu simptom kuzatiladi, chunki bu boMak uzunchoq miyaning vestibulyar 
yadrolari bilan chambarchas bog‘langandir. Bunday operatsiyadan keyin gavda vaziyati 
reflekslari va ixtiyoriy harakatlar aytarli buzilm asdan turib m uvozanat ro ‘y-robiror narsaga 
yoki o ‘z bum iga tekkizm oqchi boMsa, barmoq harakati m urakkab teriaktoriya bo‘ylab 
bajariladi va barmoq moMjallangan joyga to‘g‘ri kelmaydi. H arakatlar buzilishi m iyacha olib 
tashlangach uzoq vaqtdan keyin birm uncha kamayadi, am mo bir necha yil o ‘tgandan keyin 
ham to 'la barham topm aydi. E.A. Asratyan ko'rsatib berganidek, m iyacha olib tashlangach 
buzilgan funksiyalar miya katta yarim sharlari p o ‘stlog‘ida yangi shartli reflektor aloqalar 
vujudga kelishi tu fa y li k o m p e n s a ts iy a la n a d i. Miyachasi o lib ta sh la n g a n itd a h 
a ra k a t fu n k siy alarin in g n isb iy k o m p en satsiy alan ish d av rid a m iya yarim sh a rla r 
po'stlog‘ining m otor zonasi olib tashlansa, harakat apparati holatining buzilisbiror narsaga 
yoki o ‘z bum iga tekkizm oqchi boMsa, barmoq harakati m urakkab teriaktoriya bo‘ylab 
bajariladi va barmoq moMjallangan joyga to‘g‘ri kelmaydi.bH arakatlar buzilishi m iyacha olib 
tashlangach uzoq vaqtdan keyin birm uncha nkamayadi, am mo bir necha yil o ‘tgandan 
keyin ham to 'la barham topm aydi. E.A. Asratyan ko'rsatib berganidek, m iyacha olib 
tashlangach buzilgan funksiyalar miya katta yarim sharlari p o ‘stlog‘ida yangi shartli 
reflektor aloqalar vujudga kelishi bu tu fa y li k o m p e n s a ts iy a la n a d i. M iy a c h a si o 
lib ta sh la n g a n itd a h a ra k a t bfu n k siy alarin in g n isb iy k o m p en satsiy alan ish d av 
rid a m iya yarim sh a rla r po'stlog‘ining m otor zonasi olib tashlansa, harakat apparati 
holatining buzilishi, m iyachani olib tashlashdan keyin dastlabki vaqtda kuzatilganidek ro ‘y-
rost ko‘rinadi. Miyachani olib tashlashdan keyin dastlabki vaqtda kuzatilganidek ro ‘y-rost
ko‘rinadi.t buziladi. Operatsiya qilingan maymun yotsa, unda harakat buzilishi hech bir qayd 

---

qilinmaydi. Hayvon ovqatni q o‘li bilan olib og‘ziga yaqinlashtira oladi, o ‘tira oladi, lekin 
buning uchun devorga suyanishga m ajbur b o ‘ladi, tikka turishga esa qurbi yetmaydi. 
Hayvon yurganda qafas devorlariga yopishishga m ajbur boMadi.n M uskullar tonusining 
yo'qolishi, y a’ni atoniya miyacha olib tashlangach bir necha kundan keyin ro ‘y beradi 
(operatsiyadan keyingi dastlabki vaqtda muskullar tonusi, ayniqsa yozuvchi m uskullar 
tonusi keskin darajada oshgan boMadi). L.A. O rbelining kuzatishlariga qaraganda, b a’zi 
muskul guruhlarining tonusi uzoq m uddatdan keyin oshib qolishi mumkin. Shu sababli 
miyachani olib tashlash m uskullar tonusining y o ‘q o lish id a, y a ’ni atoniyada em as, balki 
m uskullar tonusining boshqarilmay qolishida, y a’ni distoniyada namoyon boMadi, deb 
aytish to ‘g ‘riroqdir. M iyachaning orqa boMagidagi oldingi qism va toshsim on yadro
muskul tonusining boshqarilishida alohida ahamiyatga ega. Astaziya shundan iboratki, m 
uskullar sidirg‘a tetanik qisqarish xossasidan mahrum boMadi. N atijada hayvonning boshi, 
tanasi va oyoqlari uzluksiz qaltirab yoki tebranib turadi. Hayvon birorta ixtiyoriy harakat 
qilgandan keyin bu hodisalar ayniqsa yaqqol ko‘rinadi.Asteniya shundan iboratki, m oddalar 
almashinuvi kuchayganligidan organizm saiga charchaydi. Harakatlar tejamsiz bajarilganligi, 
ularda bir talay muskullar ishtirok qilganligi tufayli m oddalar alm ashinuvi kuchaysa kerak. 
Ataksiya harakatlarning chala uyg‘unlashtirilishidan va harakatlar kuchi, kattaligi, tezligi va y 
o ‘nalishining buzilishi (dism etriya) dan iborat. Ataksiya harakatlarning chala 
uyg‘unlashtirilishidan va harakatlar kuchi, kattaligi, tezligi va y o ‘naiishining buzilishi 
(dismetriya) dan iborat. Ataksiya m ast kishiga o ‘xshab gandiraklab yurishda o ‘z ifodasini 
topadi. Oyoq va qoM harakatlari yurish vaqtida omonat, haddan tashqari kuchli keng 
amplitudali boMadi. O dam ning miyachasi bir tom onlam a zararlanganda harakat berilgan 
y o ‘nalishdan o g ‘adi. M iyachasi zararlangan bemorlarda qoM harakatlarining buzilishi 
yaqqolroq ko‘rinadi. Masalan, bem or qoMi bilan aniq harakat qila olmaydi. M asalan, u 
ko‘rsatkich barmog'ini biror narsag yoki o ‘z bum iga tekkizm oqchi boMsa, barmoq harakati 
m urakkab teriaktoriya bo‘ylab bajariladi va barmoq moMjallangan joyga to‘g‘ri kelmaydi. 
Harakatlar buzilishi m iyacha olib tashlangach uzoq vaqtdan keyin birm uncha kamayadi, 
ammo bir necha yil o ‘tgandan keyin ham to 'la barham topm aydi. E.A. Asratyan ko'rsatib 
berganidek, miyacha olib tashlangach buzilgan funksiyalar miya katta yarim sharlari p o 
‘stlog‘ida yangi shartli reflektor aloqalar vujudga kelishi tufayli k o m p e n s a ts iy a la n a d i. 
M iy a c h a si o lib ta sh la n g a n itd a h a ra k a t fu n k siy alarin in g n isb iy k o m p en 
satsiy alan ish d av rid a m iya yarim sh a rla r po'stlog‘ining motor zonasi olib tashlansa, 
harakat apparati holatining buzilishi, m iyachani olib tashlashdan keyin dastlabki vaqtda 
kuzatilganidek ro ‘y-rost ko‘rinadi.