Sеminаr mаshg’ulоtlаrining tа’lim tехnоlоgiyasi jаmlаngаn

bo’yicha natijalar bahosi: 
5 ball  -  «a’lo» 
4 ball  -  «yaxshi» 
3 ball  -  «qoniqarli» 
 2 ball  -  «qoniqarsiz» 
 
3-ilova 
1 reja 
 
Rivojlangan  o’rta  asrlar  davri  mahalliy  mustaqil  feodal  hokimliklari  o’rnida  yagona 
markazlashgan feodal davlat  tashkil  topishidan  boshlanib, to  temuriylar  davlati  inqirozigacha  (IX 
asrdan  XVIIasrgacha)  davom qiladi. Bu davrni ijtimoiy va iqtisodiy, siyosiy va madaniy jihatdan 
ikkita  taraqqiyot  va  bitta  inqiroz  bosqichiga  bo’lish  mumkin.  Birinchi  taraqqiyot  bosqichning 
xronologik  doirasi  IX—XIII  asr  boshlarini  o’z  ichiga  oladi.  Bu  davr  madaniy  hayoti  islom 
mafkurasi  asosida  shakllanib,  o’ziga  xos  madaniy  rivojlanish  kuzatiladi.  Markazlashgan  davlat 
tashkil qilinib, unda avval somoniylar (IX—X ), so’ng esa uning hududlari uchta turkiy davlatlar- 
qoraxoniylar, g’aznaviylar va saljuqiylar o’rtasida ( XI asrda ) taqsimlanib, bu hududlarining katta 
qismida  XII  asr o’rtalarida buyuk xorazmshohlar davlati tashkil topadi.  
XIII  asr  boshlarida  mo’g’ullarning  O’rta  Osiyoga  xujumi  va  bu  xududlarni  o’ziga 
bo’ysundirishi madaniy taraqqiyotga o’ta darajada salbiy ta’sir ko’rsatib,  uning  rivojlanishini bir 
necha  yillarga  to’xtatib  qo’yadi.  Bu  jarayon  to  Amir  Temurning  hokimiyatni  egallab,  
markazlashgan  davlat  tashkil  qilgunicha  davom  etadi.    SHu  tariqa  XIII  asr  O’zbekiston  tarixiga 
inqroz  davri  bo’lib  kirgan.  Amir  Temur  va  temuriylar  davrida  o’lkamizda  yanada  madaniy, 
ijtimoiy  va  iqtisodiy  hayot  jonlanadi,  o’ziga  xos  madaniy  taraqqiyot  kuzatiladi  va  bu  XIV–XVI 
asrlar  ikkinchi  taraqqiyot  bosqichi  bo’lib,  bu  davrni  ham  tadqiqotchilar  uyg’onish  davri  deb 
baholaydilar. 
 Rivojlangan  o’rta  asrning  birinchi  taraqqiyot  bosqichida  dastlab  Somoniylar  olib  borgan 
markazlashtirish  siyosati  mamlakatning  iqdisodiy  jihatdan  yuksak  darajada  rivojlanishiga  sabab 
bo’ldi.  SHaharlar  o’sdi  va    ularning  iqdisodiy  savdo  aloqalari  mustahkamlandi.  Masalan,  arab 
tarixchi va geograflarining ta’kidlashicha, birgina CHoch va Iloqda 50 dan ortiq shaharlar bo’lgan. 
SHaxarlarda  hunarmandchilikning    kulolchilik,  shishasozlik,  temirchilik,  yog’och    va    terini  
ishlash  hamda  to’qimachilik  sohalari ham  yuksak  darajada  rivojlangan.    
Bu    davr    madaniy    hayotida  katta  o’zgarishlar  yuz    berdi.    Ilm-fan,  din    va    tasavvuf, 
me’morchilik    va    san’at,    musiqa    san’ati    gullab    yashnadi.    Umuman,    IX-XIII    asrlarning  
boshlari      Movarounnahr    shaharlari    uchun,  ilm-fan    va    madaniyat    sohalarida    gullash      davri  
bo’ldi.        
XI  asrdan  boshlab  o’rta  asr  shaharlarining  ijtimoiy  –  iqdisodiy  qiyofasi  o’zgargan. 
SHaharlar  to’la-to’kis  hunarmandchilik  va  savdo  –  sotiq  qiyofasini  olgan.  SHaharlar 
hunarmandchilikning  ma’lum  bir  tarmog’i  bo’yicha  ixtisoslashganBu  davrda  shaxarlarda  yangi 
bino  turlari  vujudga  kelgan.  Jumladan,  masjidlar,  minoralar,  maqbara,  karvon  saroy,  sardoba, 
xonaqoh va boshqalar.  
2 reja 
 
Amir  Temur  davrida  qurilgan  bino  va  chorbog’larning  ko’pgina  qismi  bizning 
davrimizgacha saqlanmagan.  Saqlanib qolganlari  ham o’sha davr me’morchiligining yuksakligini 
ko’rsatib  turibdi.  Bular  jumlasiga,  SHohi  Zinda  yodgorligi,  Bibi  Xonim  masjidi,  maqbarasi  va 
madrasa qoldiqlari, Ruhobod (SHayh Burxoniddin Sag’orjiy maqbarasi), Go’ri Amir ansamblining 
asosiy  qismi,  SHahrisabzdagi  Oqsaroy,  Jahongir  maqbarasi,  SHamsiddin  kulol  maqbarasi, 
Turkistondagi Xo’ja Ahmad Yassaviy xonaqohlarini kiritish mumkin.  
 
Temuriylar  davrida ham  shaharsozlik va me’morchilik an’analari  yaxshi davom ettirilgan. 
Bugungi  kungacha  saqlanib  qolgan  Xo’ja  Axror  va  Xo’ja  Abdi  Darun  xonaqohlari,  Oqsaroy  va 

---

 
66 
Ishratxona  maqbaralari,  Ulug’bek  Rasadxonasi,  Samarqand,  Buxoro,  G’ijduvondagi  madrasalar 
fikrimizning dalili bo’la oladi.   
 
 Temur  davrida  bunyod  etilgan  qasrlardan  SHahrisabzdagi  Oq  saroy  bir  muncha 
saqlanib qolingan. Bu qasr SHahrisabz arki hisoblanadi. Saroyning qurilishi 1380 yilda boshlangan 
bo’lsada,  1404  yilgacha  pardoz  ishlari  davom  etgan.  Qasrga  kirish  qismida  ulkan  va  bejirim 
peshtoq bo’lgan. Uning ikkita tayanch qismi bugungi kungacha saqlanib turibdi. SHuning o’zi ham 
bu qurilgan imoratning salobatli bo’lganligidan darak berib turibdi. Peshtoq ustunlari girih, islimiy 
va  hattotlik  naqshlari    bezatilgan.  O’ng  ustunga  Temurga  bag’ishlangan  tarixiiy  lavha  oltin  suvi 
bilan yozilgan.     
 
Temuriylar davri shaxarsozligida bozor va savdo inshootlari qurilishlariga ham katta e’tibor 
berilgan.  Bular  to’g’risida  Ispaniya  qiroli  Karl  IIIning  Temur  saroyidagi  elchisi  Rui  Gonzales 
Klavixo asarida, ―Boburnoma‖ kabi o’sha davr qo’lyozma asarlarida ma’lumotlar saqlanib qolgan. 
Ularda  ochiq  bozorlar  bilan  bir  qatorda  rasta,  chorsu,  tim  va  boshqa  usti  yopiq  savdo  inshootlari 
to’g’risida yozib qoldirilgan.       
 
       Umuman,  o’rta  asrlar  davrida  yaratilgan  madaniyat  to  bugungi  kungacha 
o’zining  mahobatini  saqlab  turibdi.  Vaqt  o’tishi  bilan  ular  milliy  qadriyatlarga  aylanib, 
xalqimizning milliy iftixoriga aylangan. O’rta asrlarda ijtimoiy –iqtisodiy hayot na faqat madaniy, 
balki  ilmiy  jihatdan  ham  yuksaklarga  ko’tarilgan.  Ularni  bilish,  qadrlash  va  asrash  bugungi 
kunning dolzarb masalasidir.