|
IV BOB. PIYODA YURISH SAYOHATLARI
4.1. Sog‘lomlashtiruvchi ommaviy piyoda yurish
sayohatlarining tarbiyaviy ahamiyati
Sog‘lomlashtirish deganda faqat tibbiy yordamgina
(dorilar) tushunilmasdan, balki jismoniy tarbiyaning u yoki bu
vositalari, ayniqsa, piyoda yurish sayohati (turizm) orqali amalga
oshiriladigan xilma-xil tadbirlarni ham e’tirof etish lozim.
Ijtimoiy turmush sharoiti, ayniqsa, mehnat jarayonlarida
(ishga yetib borish, mehnat qilish va uyga qaytish) piyoda
yurish ma’lum darajada bajariladi. Bu amaliy faoliyatlarning
ham sihat-salomatlikni saqlash, uni yaxshilash borasida o‘ziga
xos xususiyatlari mavjud. Lekin tog‘li joylar, daryo, ko‘l, suv
ombori sohillari, yashil o‘tloqlar, soya-salqin joylarga borib
dam olish, hordiq chiqarishda piyoda yurishning o‘zgacha
gashti bo‘ladi. Chunki oila a’zolari yoki guruh (o‘quvchi-
yoshlar, talabalar, mehnatkashlar va hokazo) bo‘lib, kerakli
jihozlar, kiyim-kechaklar, oziq-ovqatlarni ko‘tarib, orqalab
yurish, kamida 10–15 km masofani (bir kun davomida) piyoda
o‘tish sayohatlarning poydevori bo‘lib hisoblanadi. Har 30– 45
daqiqada (sayohatchilarning tayyorgarligiga qarab o‘zgarish
mumkin) 3–5 daqiqa qisqa dam olish (prival), hojatlarni
chiqarish, qatnashchilarning o‘ta toliqmasligini ta’minlaydi.
Yo‘lda ketaturib atroflarni kuzatish, o‘simlik va hayvonot
olamini o‘rganish sayohatchilarning tabiat manzaralariga
bo‘lgan qiziqishlarini oshiradi. Past-baland, qir-adirlardan
o‘tish, qiyalik, soyliklardan tushish, ariq va katta suvlardan
sakrab, kechib o‘tish jarayonlari amaliy (jismoniy) harakatlarni
kuchaytirishni talab etadi. Tushki ovqatlanish, dam olish (katta
48
prival) jarayonida atrof-muhitni tomosha qilish, zilol suvlarda
cho‘milish salomatlikni mustahkamlaydi.
Kechki (tunash) dam olish paytida ovqat pishirish, choy
qayna tish, isitish, kiyimlarni quritish (zarur bo‘lganda), gul-
xan yoqish uchun o‘tin g‘amlash muhim ahamiyatga ega. Shu-
ningdek, davra qurib birgalikda ovqatlanish, gulxan atrofida
suhbat uyushti rish, qo‘shiqlar aytish, raqslarga tushish qatnash-
chi larning kayfiyatini ko‘taradi. G‘amtashvishlar bir past bo‘lsa
da unutiladi. Bu jarayonlar ijtimoiy-tarbiyaviy xususiyatlarni
mujassamlashtirgan holda do‘stlik, o‘zaro hamkorlik,
mehribonlik kabi fazilatlarni tarbiyalashga xizmat qiladi.
Tabiat qo‘yniga uyushtirilgan piyoda yurish sayohati
maqsadli va belgilangan rejalar asosida turli faoliyatlar amalga
oshirilishi mumkin. O‘quvchi-yoshlar va talabalar bunday
sayohatlarda quyidagi tadbirlarni bajarishlari mumkin bo‘ladi,
ya’ni:
1.
Turizmni o‘rganish.
2.
Tabiat manzaralarini tomosha qilish.
3.
Jismoniy jihatdan chiniqish.
4.
O‘simliklardan gerbariylar yasash.
5.
Turli hasharotlarning (kapalak, ninachi, chumoli, qo‘ng‘iz
va hokazo) tuzilishini o‘rganish.
6.
Parrandalarning (burgut, kalxat, lochin, qarchig‘ay,
kaklik, qarg‘alar va hokazo) turlarini aniqlash.
7.
Hayvonot (cho‘chqa, kiyik, olqar, toshbaqa, yumronqoziq,
jayra, ilon va hokazo) olami bilan tanishish.
8.
Nodir toshlarni (yarqiroq, rangli, turli shakllar va hokazo)
izlash va yig‘ish.
9.
Qurigan shoxlar, ildizlardagi turli shakllarni (odam,
hayvonlar va boshqalarga o‘xshash) topish, ularni yig‘ish.
10.
Tuproq tarkibi, rangi va funksiyalarini o‘rganish.
11.
Daraxtlarning turlariga qarab ularning nomlarini
aniqlash.
49
12.
Chorvador va o‘rmon xo‘jaligi (tabiatni qo‘riqlash)
xodimlarining ijtimoiy turmush sharoitlari bilan tanishish va
lozim bo‘lsa ularga beminnat ko‘maklashish.
13.
Sayohat yakuniga bag‘ishlab gulxan uyushtirish (ko‘p
kunlik sayohatlarda). Bunda barcha faoliyatlarga baho berish,
kelajakda yana sayohatlarni rejalashtirish.
Yuqorida bayon etilgan tadbirlardan ma’lumki, piyoda yurish
sayohatlari mazmun va mohiyat jihatdan qatnashchilarni har
tomonlama barkamol qilib tarbiyalashga xizmat qiladi.
Katta yoshdagi kishilar mehnat jamoalari asosida guruh (10–
15) kishi bo‘lib bir kunlik yoki tunab kelish (2–3 kun) sharti
bilan piyoda yurish sayohatlarini o‘tkazishlari mumkin.
Bunda asosan quyidagi faoliyatlar talab etiladi, ya’ni:
1. Maqsad va vazifalarni aniq belgilash.
2.
Jismoniy holatiga qarab yuklarni (kiyimlar, oziq-ovqatlar,
jihozlar, kerakli buyumlar va hokazo) aniqlash.
3.
Yo‘nalishning (marshrut) sharoitiga (tog‘li, tog‘oldi yoki
suvlik sohillar) qarab yurish tezligi (soatiga 3–4 km) va dam
olish (lahzalik to‘xtash 5-10 daqiqa) me’yorlariga e’tibor berish.
4.
Tushki va kechki dam olish joyini belgilash, ularga
tayyorgarlik ko‘rish (o‘tin yig‘ish, ovqat tayyorlash va hokazo).
5.
Atrof-muhitni kuzatish, qir-adir, soyliklarga sayr qilish,
cho‘milish, mashqlar bajarish, to‘p o‘yinlari.
6.
Davra suhbatlarida tabiat manzaralari, qo‘riqxona, olgan
taassurotlar haqida bahslar qilish.
7.
Spirtli ichimliklarining zararli xususiyatlarini muhokama
qilish, ya’ni uning tog‘ sharoitlarda yurishdagi salbiy tomonlarini
(charchash, toliqish, o‘zini noxush sezish, xansirash va hokazo)
ifoda etish.
8. Kelgusi sayohatlarda davrani kengaytirish rejalarini
tuzish. Xulosa shundaki, piyoda yurish sayohatlari ommaviylikni
talab etuvchi va qatnashchilarni sog‘lomlashtiruvchi xususiyatga
egadir. Shu jihatdan ham piyoda yurish natijasida atrof-muhitni
50
tomosha qilish, izlanish hamda tadqiqot ishlarini olib borish
imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Eng muhimi esa faol harakatlarni bajarish yo‘lida turli
to‘siqlardan o‘tish, sof havodan nafas olish, quyosh nurlarida
toblanish bilan salomatlik mustahkamlanadi. Masofalar
qatnashchilarning yoshi, salomatligi va qiziqishlariga qarab
belgilanadi va qulay joylar tanlab olinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
