Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

 

2.Menejmentning tarixiy shart-sharoitlari. 

 

Boshqarish  nazariyasining  dastlabki  kurtaklari  Yu.Tsezar,  A.Makedonskiy, 

Turkistonda  esa  o‘rta  asr  davrida  Amir  Temur  xukmronligi  vaqtidan  boshlab 

shakllana  boshlagan.  Dastlabki  paytlarda  u  oddiy  bo‘lib  asosan  xarbiy  tavsifga  ega 

edi.  

U davrlardagi menejerlar esa xarbiy intizomni o‘rnatish maqsadida xodimlarni 

jazo  bilan  qo‘rqitish,  xar  qanday  buyruq  va  farmonlarga  so‘zsiz  itoat  etish  kabi 

usullarni 

qo‘llaganlar. 

Bunday boshqaruv 

mehnat 

resurslaridan 

foydalanish, 

ulardan 

iloji 

boricha 

ko‘proq 

qo‘shimcha 

qiymat  undirishning  g‘oyatda  samarali  usuli,  deb  qaralgan,  Amir  Temur  davrida 

markazlashgan, intizomli davlatning barpo bo‘lganligi xam sarkardamizning o‘z qo‘l 

ostidagilarni  “qo‘rquv  bilan  umid  o‘rtasida  ushlash”  tamoyili  bo‘yicha 

boshqargani sabab bo‘lgan. 

---

270 

 

Kapitalizm  tuzumining  boshlang‘ich  davrida  tadbirkor-  mulk  egasi  o‘zining 

shaxsiy  tajribasiga  tayanib  ishlab  chiqarishni  boshqargan.  XVIII  asrning  oxirlarida 

Angliyada  bo‘lgan  sanoat  to‘ntaruvi  boshqaruvga  bo‘lgan  qiziqishni  yanada 

kuchaytiradi. Boshqaruv xodimlarini tayyorlashga a’loxida e’tibor berila boshlandi. 

 

Ammo  XIX  asrning  ikkinchi  yarmi  va  XX  asr  chegarasida  texnika  va 

texnologiyaning  takomillashuvi,  ishlab  chiqarishning  keskin  o‘sishi  boshqarishni 

murakkablashtirib  yuboradi  va  uni  maxsus  bilimlarni  talab  etuvchi,  faoliyatning 

maxsus soxasiga ajratadi. Ushbu muammolarni xal etish uchun boshqaruv soxasidagi 

tajribani  umumlashtirish,  ishlab  chiqarish  va  xodimlarni  boshqarishning  samarali 

usullarini  izlashga  olib  keldi.  Natijada  boshqaruv  to‘g‘risidagi  ilmni,  fanni  vujudga 

keltirdi. 

 

Shu davrdan boshlab to bugunga qadar boshqaruv ta’limotida quyidagi to‘rtta 

yo‘nalish  (maktab)  evolyutsion  tarzda  rivojlangan  va  o‘zlarining  tegishli  hissalarini 

qo‘shishgan. 

 

Shunday  qilib,  menejment  nazariyasi  va  amaliyoti  turli  davrlarda  o‘ziga  xos 

ko‘rinishlarda shakllanadi: 



  50-60 - yillarda boshqaruvning tashkiliy tarkibi diqqat markazida turgan bo‘lsa; 



  60-70 - yillarda strategik rejalashtirish vujudga keldi; 



  80  -  yillardan  boshlab  esa  ilg‘or  g‘arb  firmalarida  strategik  rejalashtirishdan,