Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Umumiy boshqaruv nazariyasi 

Ko’proq  menejerlar  nima  qilishi  va  yaxshi 

boshqaruv  amalyoti  nimalardan  tashkil  topganini  o’z 

ichiga  oladi.  Biz  birinchi  bo’lishimizda  Henry  Fayol 

tanishtirganmiz  chinki  u  birinchi  bo’lib  menejerlar 

ishini  5  ta  vazifalarini:  rivojlantirish,  tashkilashtirish, 

buyruq  berish,  to’g’ri  yo’naltirish,  boshqarishlarni 

o’ylab topgan. Fayol huddi bir vaqtda yozgan. Taylor 

1  raqamli  menejerlar  va  ilmiy  metodlarga  qiziqqan  paytda,  Fayolni  diqqati  barcha 

menejerlar  faoliyatiga  qaratilgan  edi.  U  katta  fransuz  tosh  qayta  ishlov  berish 

fabrikasi direktori sifatida o’z amalyotidan kelib chiqqan holda yozgan. 

Fayol  hisob  kitob,  moliya  ishlab  chiqarish  va  boshqa  tadbirlarni  vazifalardan 

boshqaruv amalyotini tasvirlab bergan. U boshqaruv barcha tadbirlarini haraktlari va 

hukumat  uchun  umumiydir  deb  ishonadi  va  hatto  boshqaruv  printsiplari  va 

qoidalarini  maktablarga  o’qitilishini  hamda  barcha  tashkiliy  vaziyatlarda 

ta’minlanishiga ham ishonadi. 

Veber  tashkilotlarni  o’rgangan  nemis  sotsiologidir.  U  1900  yillarda  yozgan  va 

bu  byurakratiya  deb  nomlangan.  Ideal  tashkilot  turidagi  bo’limlar  va  shaxsiy 

strukturalar  nazariyasini  rivojlantirgan.  Veber  bu  “Ideal  byurakratiya”ni  haqiqatga 

mos  kelmasligini  eslatib  o’tadi.  O’rniga  katta  guruhlarda  qanday  ishlay  olish 

haqidaga  nazariyaga  o’z  kuchini  yo’naltiradi.  Uning  nazariyasi  hozirgi  ulkan 

tashkilotlarning strukturiyaviy dizayniga aylangan. 

---

273 

 

Veber  tasvirlagan  byurakratiya  ilmiy  boshqaruv  ideologiyasiga  juda  ham 

o’xshaydi. Vebeni fikrlari Teylornikiga qaraganda kamroq amalyotga tadbiq qilingan 

bo’lsa  ham  shunisi  dalilki,  uning  ideal  turi  ko’pgina  zamonaviy  tashkilotlarda 

muhimligini yo’qotmagan

1

.  

Hozirgi zamon boshqaruv fani - fanlararo fandir. Boshqaruvning xar bir funksiyasini 

bugun maxsus fanlar: 



  industrial-muxandislik sotsiologiyasi;  



  ijtimoiy psixologiya; 



  ijtimoiy injeneriya (ergonomika); 



  marketing kabilar bajaradi. 

Ayniqsa,  menejmentning  marketing  nazariyasi  bilan  uyg‘unlashuvi  boshqarishning 

bozor  konsepsepsiyasining  vujudga  kelishiga  asos  bo‘ldi.  Hozirgi  davrda  boshqaruv 

nazariyasi  va  amaliyotida  sodir  bo‘layotgan  o‘zgarishlar  “Tinch  boshqarish