Инсон ҳуқуқлари умумий назарияси

ҳуқуқлари каби жамиятда ҳуқуқ ва мажбуриятлар эгаси каби тўғри талқин 
қилиш муҳим аҳамият касб этади.
3.2. Шахснинг ҳуқуқий мақоми тушунчаси: таркиби ва турлари.
Жамиятда шахснинг ўрни ва аҳамиятини ўрганиш нафақат гуманитар фан-
ларнинг, балки юридик фанларнинг ҳам вазифасидир. Шахсга бўлган эътибор 
инсон ҳуқуқларига бўлган умумий манфаатнинг шартидир, бунда нафақат 
иқтисодий, сиёсий ва маданий ҳаётни талқин этишда, балки шахс муаммола-
рини ечишга ҳам йўналтирилгандир. Шунингдек, инсон қадриятлар баҳосига, 
жамият ва шахс манфаатларининг мувофиқлашувига йўналтирилади.
Шахс ҳуқуқий мақомининг хусусиятлари ва асосий белгиларини тадқиқ 
этган ҳолда, кўриш мумкинки, бу ҳуқуқ ва бурчлар қаторида мавжуд бўлган 
ва ҳуқуқ ва бурч эгаси бўлиш ҳуқуқий лаёқати ҳақида дарак берувчи, шу жум-
ладан, мустақил (ўз ҳаракатлари билан) ёки ўз қонуний вакиллари орқали 
амалга ошириш, эга бўлиш, ўзгартириш ёки тугатиш, шунингдек ноқонуний 
хатти­ҳаракат қилганлик учун жавоб берадиган мустақил ҳуқуқий мезондир.
Шахснинг ҳуқуқий мақоми таркиби қуйидаги элементларни ўз ичига олади:
1) шахснинг ҳуқуқий лаёқатини белгиловчи ҳуқуқий нормалар;
2) шахснинг ҳуқуқлари;
3) шахснинг мажбуриятлари;
4) ҳуқуқ субъектлилиги (ҳуқуқ лаёқати, муомала лаёқати);
5) фуқаролик;

---

39
6) юридик жавобгарлик;
7) ҳуқуқий муносабатлар;
8) қонуний манфаатлар;
9) ҳуқуқ тамойиллари.
Индивиднинг ҳуқуқ ва эркинликлари — унинг меъёрий ҳаёт фаолияти шар-
тидир, у эркин фойдалана олиши мумкин бўлган маълум манфаат ва имконият-
лар каталогидир. Унда бошқа инсонлар эркинликлари билан мувофиқлаштириш 
чоралари кўрсатилган.
Албатта, шахс ҳуқуқлари ўз ҳажми ва амалга ошириш усулларига кўра жуда 
кенгдир. Давлат шахс ҳуқуқларини ўзбошимчалик билан белгиламайди, у буни 
шахснинг табиий ҳуқуқлари ва ўша жамият иқтисодий тараққиёти даражаси-
дан келиб чиқиб белгилайди.