Buxoro davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti “Biologiya” kafedrasi

            

 

           XULOSALAR. 

Fiziologiya  fani  biologiya  fanlarining  umimiy  tarmoqlaridan  bo‘lib, 

organizm,  undagi  a‘zolar,  to‘qimalar,  hujayralar  strukturasi  elementlarining 

funksiyalarini tashqi muhitga bog‘lab, har tomonlama chuqur o‘rganadi.  

 

Fiziologiya  so‘zi  grekcha  so‘z  bo‘lib  ―tabiat‖,  ―bilim‖  degan 

ma‘nolarni  anglatadi.  Fiziologiya  anatomiya  fani  bilan  chambar-chas 

bog‘liqdir,  chunki  anatomiya  a‘zolarning  tuzilishini  ularning  vazifasiga 

bog‘liq  holda  shakllanib  borishini  o‘rgansa,  fiziologiya  fani  organlar  va 

organizm hayotiy jarayonlarini o‘rganish bilan shug‘ullanadi. Fiziologiya fani 

hamisha fizika, kimyo fani qonunlariga tayanadi, organizm va har bir hujayra 

faoliyati  fizik,  kimyoviy  jarayonlar  bilan  amalga  oshadi.  Fiziologiya  ko‘p 

tarmoqli  fan  bo‘lib,  mehnat  fiziologiyasi,  jismoniy  tarbiya  fiziologiyasi, 

ovqatlanish fiziologiyasi, yosh fiziologiyasi va bir qator sohalarni o‘z ichiga 

oladi.  Malakaviy  bitiruv  ishimda  men  imkon  qadar  mavzuimning  Yosh 

fiziologiyasiga ham ko‘proq e‘tibor qaratishga harakat qildim. 

 

Yosh  fiziologiyasi  turli  yoshdagi  organizmlarning  rivojlanish 

jarayonida  organlar  tizimi  va  butun  organizmda  sodir  bo‘ladigan 

o‘zgarishlarni o‘ziga xos yosh xususiyatlarini o‘rganadi. Bola organizmi katta 

yoshdagi  odam  organizmidan  tubdan  farq  qiladi.bolalar  va  o‘smirlar 

fiziologiyasining  o‘rganadigan  asosiy  ob‘ekti  rivojlanib  kelayotgan  yosh 

organizmdir. 

Sensor  sistemalar  odamlar  va  hayvonlarni  tashqi  muhit  bilan  bog‘lab  ularni 

voqelikdan xabardor qilib turadi, malakaviy bitiruv ishimda aytganimdek,  

sensor  tizimi  fiziologiyasida  ob‘ektiv  va  sub‘ertiv    aspektlar  muammosi 

mavjud.    Biz  odamlar  va  hayvonlar  sezgi  a‘zolarining  birortasining  

---

faoliyatini kuzatishimiz va tahlil qilishimiz mumkin. Bunday yo‘l bilan biz 

ob‘ektiv  sensor  fiziologiyasini  o‘rganamiz.    Biz  bunda  to‘xtamasdan  

ilgarilab  borishimiz  mumkin  va  tashqi  hodisalar    sezgi  a‘zolari  yordami 

orqali  hosil  qiladigan  o‘z  his-  tuyg‘ularimizni    ilmiy  tahlil  qilishimiz 

mumkin.  Bu  holda  biz,  sub‘ektiv  sensor  fiziologiyasi    sohasiga  kirib 

kelamiz.  Axborotni  qabul  qilish  va  qayta  ishlash  analizatorlar  ,  ya‘ni  sezgi 

organlari  orqali    amalga  oshiriladi.  Tashqi  olamdagi  ta‘sir  nerv  signallari 

holida  bosh  miyadagi  nerv  markazlariga  etkaziladi.Bu  signallar  bosh 

miyaning  turli  bo‘limlarida  qayta  ishlanib,  uning  oliy  bo‘limida  sezish, 

anglash, tasavvur qilish bilan yakunlanadi. 

          Analizatorlarning tuzilishi sodda yoki murakkab bo‘lishiga qaramay, uning     

        tarkibi uch qismga ajratiladi.  

1.  Ta‘sirlarni qabul qiluvchi, ixtisoslashgan retseptorlar- neyron; 

2.  Retseptor  neyronlar  birligi,  ya‘ni  bloki  yoki  bir  gurux  birliklardan  kelgan 

ma‘lumotlarni qabul qiluvchi birlamchi markaz; 

3.  Birlamchi  markazlardan  o‘tgan  ma‘lumotlarni  qabul  qiluvchi  bitta  yoki  bir 

nechta ikkilamchi va birlashtiruvchi markazlar. 

Inson  va  yuksak  darajada  tuzilgan  organizmlar  sensor  sistemalari 

retseptorslar  yordamida  analizatorni  tashqi  muhut  yoki  ichki  muhit  bilan 

bog‘laydi,  shunga  ko‘ra  retseptorlar  har  xil,  ya‘ni  bajaradigan  vazifasi  va 

analizatorga muvofiq holda ular quyidagi turlarga bo‘linadi.