Buxoro davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti “Biologiya” kafedrasi

TERI  RETSEPSIYASI.  Teri  ko‘p  qavatli  epiteliy  to‘qimasidan 

tashkil  topgan  bo‘lib,  organizmni  tashqi  tomondan  o‘rab,  himoya,  ayirish, 

nafash  olish  kabi  bir  qator  funksiyalarni  bajaradi.  Teri  qalin  bo‘lib  tanada 

o‘rtacha 1,6 sm

2

 sathga ega, uning 1 sm

2

 sathida 500-1000 tagacha ter bezlari 

bo‘lib sutkasiga 500 ml ter ishlab chiqaradi. Terida retseptorlat bo‘lib ular teri 

yuzasida  turli  miqdorda  tarqalgan,  terida  issiqni  sezuvchi  retseptorlarning 

umimiy  soni 30 000 taga  etadi, 1sm

2

  ga  3  ta, sovuqni  sezadigan  retseptorlar 

---

250 000  taga  yaqin  bo‘lib,  1  sm

2

  sathda  12-13  ta  bo‘ladi.  Teridagi  og‘riqni 

sezuvchi retseptorlar o‘rta hisobda 1sm

2

 da 130 ta bo‘ladi, tuyg‘u retseptorlari 

jami  500 000  ta  bo‘lib  o‘rta  hisobda  1sm

2

  da  25  ta  bo‘ladi.  Teri 

retseptorlarida  adaptatsiya  yaxshi  rivojlangan.  Oddiy  misol,  kirni  tog‘orada 

yuvadigan bo‘lsak uning suvi odatdagidan, ya‘ni kunda qo‘limizni yuvadigan 

suvdan issiqroq bo‘ladi, ammo bir oz vaqt o‘tgach teridagi issiqlikni sezuvchi 

retseptorlar unga moslashadi. Issiq suvdan qo‘limizni chiqarib keskin sovuq 

suvga  solganda  bir  oz  og‘riqli  jarayonni  kuzatamiz,  bunda  avval  og‘riqni 

sezuvchi  retseptorlar  so‘ngra  sovuqni  sezadigan  retseptorlar  qo‘zg‘aladi. 

Aksincha  qo‘limizni  sovuq  suvga  so‘ngra  keskin  issiq  suvga  solganda  ham 

xuddi shu natijaning guvohi bo‘lamiz. Bu shundan dalolat beradiki og‘riqni 

sezuvchi retseptorlar soni boshqalaridan ko‘proq va ularning ta‘sirlanishi ham 

tezroq amalga oshar ekan. 

 

          Terida bosim sezgiga nisbatan moslanish hosil bo‘ladi. Yangi tug‘ilgan 

chaqaloq taktil sezgisi  ancha  yazshi rivojlangan,  yangi  tug‘ilgan va  ko‘krak 

yoshidagi  bolalarda  og‘iz,  ko‘z,  lab,  kaftning  ichki  yuzasi,  tovon  osti 

sezgirroq  bo‘ladi.  Buni  amalda  barchamiz  ko‘p  marta  sinab  ko‘rganmiz. 

Taktil sezgi insonning butun hayoti davomida o‘zgarib turadi, 35-40 yoshda 

terining sezgirligi juda yuqori bo‘ladi, keksayganda kamayad

i. 

 

 Sensor sistemalarida uchrab turadigan kasalliklarni ba‘zi  tumanlar kesimida 

quyidagi  gistogramma  yordamida  tushuntirmoqchiman.    Bunda  ranglarga 

alohida  e‘tibor  qaratishingizni  so‘rayman.  Ko‘k  (  zangori)  rangda  ko‘rish 

sensor sistemasi kasalliklar, qizil (alvon) rangda hid bilish, sariq rangda ta‘m 

bilish  organlari  kasalliklarini  taqqoslashga  harakat  qilganman.  Buxoro 

shahrida  ko‘z  kasalliklari  bilan  kasallanish  darajasi  boshqa  tumanlarga 

nisbatan  yuqori  ekan,  men  buni  shahar  aholisining  ko‘pchiligi,  ayniqsa 

yoshlar ko‘p vaqtlarini kompyuter, televizor va turli electron vositalar oldida 

o‘tkazishlari bilan bog‘ladim. Shuningdek ta‘m bilish organi kasalliklari ham 

shahar  aholisining  turli  shirinliklarga  o‘ch  ekanliklari,  bolalarini  ovitish 

maqsadida  osongina  yo‘lni  tanlab  ularni  shrinliklar  bilan  ovitishlari,  turli 

---

sun‘iy  oziqa  mahsulotlaridan  tez-tez  va  palapartish  foydalanishlari  deb 

hisoblayman. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---