Buxoro davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti “Biologiya” kafedrasi


-rasm. Labirintning tuzilish sxemasi



Download 1,15 Mb.
Pdf ko'rish
bet47/75
Sana10.08.2021
Hajmi1,15 Mb.
#143760
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   75
Bog'liq
bolalarda sezgi azolari anatomiyasi va fiziologiyasi (1)

 13-rasm. Labirintning tuzilish sxemasi.  

 


1-2-3-yarim halqa kanallar, 4-kanallar ampulasi, 5-6-yarim halqa kanallarning 

boshlanish joyi, 7-chig’anoq. 

Suyak  labirinti  ichida  uning  shaklini  takrorlaydigan  parda  labirint  joylashgan. 

Suyak va parda labirintlar oralig‘idagi bo‘shliq perilimfaga, parda labirint bo‘shlig‘I 

endolimfaga  to‘lgan.  Yarim  doira  kanallarning  har  biri  utrikulyusdan  boshlangan, 

doiraning  2/3  qismini  hosil  qilib,  utrikulyusda  tugagan.  Kanalning  utrikulyusga 

qo‘shiladigan  qismi  kengayib,  ampula  hosil  qiladi.  Ampula  ichida  qirra  –  ampula 

kristasi  joylashgan. Kristani ikki  turdagi retseptor hujayralar va  tayanch  hujayralar 

qoplagan. Tukli hujayralar ikkilamchi retseptorlardir. Ular afferent tola bilan sinaps 

orqali bog‘langan.  

 

Birinchi  turdagi  tukli  hujayralar  asosini  yakka  afferent  tolaning  oxiri  qadoq 



shaklida  qamrab  olgan  va  sinaps  hosil  qilgan.  Bu  turdagi  retseptorlarni  nervlagan 

efferent  tola  hujayraning  o‘zi  bilan  bevosita  bog‘lanmagan.  U  retseptor  asosini 

qamrab olgan afferent tola oxirida sinaps hosil qiladi. 

 

Ikkinchi  turdagi  tukli  hujayralar  ham  afferent,  ham  efferent  tolalar  bilan 



sinapslar  orqali  bevosita  bog‘langan.  Ikkala  turdagi  retseptor  hujayralarning  uchi 

tuklarga ( kiprikchalarga) ega. Elektron mikroskop yordamida har qaysi hujayraning  

60-80 stereotsiliyasiva bir dona kinotsiliyasi borligini ko‘rish mumkin. Retseptor va 

tayanch  hujayralardan  tashkil  topgan  epithelial  qavatnu  mukopolisaxaridlardan 

iborat  shilimshiq  massa  –  kapula  qoplab  turadi.  Kapula  ampulani  to‘ldirgan. 

Tezlashish tufayli yuzaga chiqqan endolinfa harakati bu massaning siljishiga, unga 

botgan  tuklarning  egilishiga  olib  keladi.  Tuklar  egilib,  retseptor  hujayralarni 

qo‘zg‘atadi  yoki  tormozlaydi.  Sakkulyus  va  utrikulyusning  dog‘larida  ( 

makulalarida) ham ikki turdagi tukli retseptor hujayralar bo‘ladi. Bu retseptorplarni  

kalsiy  tuzlaridan  hosil  bo‘lgan  kristallarni-  otolitlarni-  o‘z  ichiga  qamrab  olgan 

jelatinasimon  otolit  membrana  bosib  turadi.Yerning  gravitatsiya  maydonida  tana 

holatining o‘zgarishi otolit membrananing siljishiga, retseptor hujayralar tuklarining 

egilishiga va ulardan markazga intiluvchi impulslar soni ortishiga yoki kamayishiga 

olib keladi.  




 

Demak,  utrikulyus  makulasi  gravitatsiya  maydoniga  nisbatan  tana  holati 

o‘zgarishlarini  sezadi.  Sakkulyus  makulasi  utrikulyusga  bu  ishda  yordam  beradi, 

bundat  tashqari,  tebranishlarni  (  vibratsiyani  )  sezadi.  O‘zaro  perpendikulyar 

tekistlikdagi  uchta  yarim  doira  kanallar  ampulalaridagi  retseptorlar  burchak 

tezlanishlar ta‘siriga javob beradi.Tukli hujayralarning adekvat ta‘sirotlarga javobi 

qanday  bo‘lishi  tuklarning    egilish  tomoniga  bog‘liq.  Agar  tuklarning  egilishi 

kinotsiliya  tomoniga  qaratilgan  bo‘lsa,  retseptor  hujayralarning  impuls  faolligi 

ortadi.  

 

Tuklar  tutami,  aksincha,  stereotsiliyalar  tomonga  egilsa,  retseptorning  



impulslar  hosil  qilishdagi  faolligi  susayadi.  Otolit  apparatdagi  retseptorlarning 

fazada  egallagan  holatida  farq  bor.  Ba‘zi  tukli  hujayralarning  kinotsiliyasi 

stereotsiliyalardan  chapda  bo‘lsa,  ba‘zilarida  o‘ngda  bo‘ladi.  Shuning  uchun  ham 

otolit membrananing siljishi bir  retseptorlarni qo‘zg‘atsa, boshqalarini ayni vaqtda 

tormozlaydi.

 


Download 1,15 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   75




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish