Microsoft Word Jahon tarixi rasmsiz pechat varianti doc

qadar murakkab va takomillashgan shahar qurilishi tizimini 
uchratmaymiz. Hatto Misr shaharlari ham me'morchilik jihatidan 
bunchalar yetuk emas. Shumer, Aqqod va Bobilda ham g‘isht 
binolar bo‘lgan, lekin bunday qurilishlar u yerda nisbatan keyinroq 
boshlangan”.  
J.Neru shunday deb yozadi
1
:  “Paxta faqat Hindistonda 
yetishtirilib, 2-3 ming yil o‘tganidan so‘ng boshqa mamlakatlarga 
tarqalgan. Qadimda hatto Misr, Mesopotamiya yoki G‘arbiy 
Osiyoning boshqa mamlakatida ham Moxenjo-Darodagi kabi uy-joy 
yoki hammomlar qura olmaganlar. Bu mamlakatda pul ehromlar, 
maqbara va shohona saroylar qurishga sarflangan. Oddiy halq esa 
tuproq uylarda yashagan. Hind vodiysida aksincha, binolar xalqqa 
qulaylik yaratish maqsadida qurilgan”. 
 
 
Hind vodiysi Sharqdagi eng qadimgi 
dehqonchilik markazlaridan biri bo‘lib, bu 
yerlik aholining aksariyat qismi dehqonchilik bilan shug‘ullangan. 
Ular turli boshoqli o‘simliklar yetishtirganlar. Topilmalardan ma'lum 
bo‘lishicha, bu yerda 2 xil bug‘doy navi, arpa, no‘xot, kunjut, paxta va 
qovun ekilgan. Xarappa, Moxenjo-Daro va Chanxu-Daroda asosan 
bug‘doy va arpa yetishtirilgan. Vodiy aholisi ekinzorlarni charxpalak 
yordamida sug‘organlar. 
 Xarappa shaharlari quruqlik va dengiz yo‘li 
orqali olib borilgan savdo markazlari rolini 
o‘tagan. Xarappaga qimmatbaho toshlar 
Hindiston janubidan keltirilgan. Mahalliy halqning Janubiy 
                                                 
1
 World and Global History : Research and Teaching / edited by Seija Jalagin, 
Susanna Tavera, Andrew Dilley- Pisa: Plus-Pisa University Press, 2011 
Aholining kundalik 
hayoti 
Savdo va tashqi 
aloqalar 

---

 
 
184
Turkmaniston aholisi bilan ham savdo-sotiq ishlari olib borganligi 
Oltintepadagi qazish ishlaridan ma'lum bo‘ldi. 
Vodiy aholisi Belujiston bilan savdo aloqalari o‘rnatgan bo‘lishi 
kerak. Saurashtra va Dekandan bu yerga bezak sifatida chig‘anoq va 
ba'zi tosh turlari, Erondan kumush va feruza keltirilgan. 
M.Ye.Massonning Oltintepada olib borgan qazishmalari Xarappa 
sivilizatsiyasi Markaziy Osiyo xalqlari, Janubiy Hindiston viloyatlari 
bilan mustahkam aloqa o‘rnatganidan dalolat beradi. So‘nggi yillarda 
olib borilgan tadqiqotlar va ularning natijalari Xarappa shaharlarining 
madaniy va savdo-sotiq aloqalari miqiyosini yanada kengaytirdi. Hind 
vodiysidan Mesopotamiyaga mollar dengiz yoki quruqlik yo‘llari 
orqali keltirilgan. Shumerda ham Xarappa madaniyatiga oid mollar 
topilgan. Qadimgi Shumer bitiklarida Meluxa deb nom olgan yurtga 
faqat dengiz orqali borish mumkin deb qayd etilgan. Olimlar fikricha, 
Meluxa Hind vodiysining aynan o‘zi. Hind savdogarlari 
Mesopotamiyaga asosan paxta keltirganlar. Olimlar topilmalarga 
tayangan holda Mesopotamiyani Hind vodiysi bilan bog‘lab turishda 
Bahrayn muhim nuqtalardan biri bo‘lgan degan xulosaga keldilar. 
Lotxal qazishmalari chog‘ida bir necha portlar topildi. Bu Xarappa 
aholisi dengiz yo‘llariga intilganidan dalolat beradi. Arxeologlar bu 
yerlardan kemasozlik anjomlarini topdilar. Kema tasvirlari Moxenjo-
Daro va Xarappa muhrlarida ham uchrab turadi. Qadimgi hind 
savdogarlari mamlakatdan nima olib chiqqanlar degan o‘rinli savol 
tug‘ildi. Ular misdan tashqari fil suyagi, maymun, tovus va marvarid 
bilan savdo qilganlar. Mesopotamiyada kichik-kichik hind qishloqlari 
bo‘lgan degan faraz ham mavjud.  
 Hind vodiysida yozuv mavjudligi u yerda madaniyat 
Yuqori darajaga ko‘tarilganidan dalolat beradi. U yerda 
hozirgi kungacha topilgan manbalar soni ikki mingdan ortib ketadi. 
Ular 400 dan ortiq belgini o‘z ichiga oladi. Bu yozuvlar to‘rt qirrali 
muhrlar bilan birgalikda sopol, bronza pichoq va mis likobchalar, fil 
suyagidan yasalgan buyumlarga tushirilgan. Muhrlarda asosan 
hayvonlar tasvirlangan. Shuningdek ularda o‘n yoki undan ko‘proq 
belgi bilan bitilgan yozuvlar mavjud bo‘lgan. Olimlar fikricha, bu 
yozuvlar fonetik belgilar, ayrimlari esa idiogrammalardan (biron 
ma'noni bildiradigan Shartli belgi) iborat. Yozuv o‘ngdan chapga 
qarata yozilgan. Yozuvlar tilini T.Barrou,  M.B.Emeno kabi 
Til va yozuv 

---

 
 
185
tadqiqotchilar dravid tillari guruhiga mansub deb fikr bildirganlar. 
Mana, bir necha o‘n yildan beri, olimlar Xarappa yozuvlari ustida 
tadqiqotlar olib bormoqdalar. Unga bo‘lgan qiziqish XX asrning