Microsoft Word Jahon tarixi rasmsiz pechat varianti doc

Miloddan avvalgi 722-yilda Isroil podsholigi qulagach, xususan, 
Bobil asirligidan so‘ng yahudiylarning yagona xudosi - Yaxvega oid 
teologiya (xudo va unga sig‘inish) ta'limoti yaratildi.  
Qadimgi 
Falastin  
madaniyati 
Din va  
adabiyot 

---

 
 
149
Qadim afsonalarda dastlabki ruhoniy-podsho Melxisedek 
haqidagi eslatmalar mavjud. Melxisedek “Salim podshosi”, shu bilan 
birga xudo Al-Elonning kohini
1
 bo‘lgan. Podsho “Yaxve nafasi 
tekkan” shaxs va uning “vakili” bo‘lib hisoblangan. 
Din adabiyot bilan chambarchas bog‘liq bo‘lgan. “Tavrot” 
kitoblarida qadimgi adabiyotning turli asarlari: diniy asotirlar, tarixiy 
afsonalar, qahramonlar haqida xalq dostonlari saqlangan. Tavrot 
asarlarida Xanaan hamda Bobil va Misr adabiyotining ta'siri sezilib 
turadi. 
Qadimgi Falastinda dehqonchilik, chorvachilik, hunarmandchilik 
va savdo-sotiq keng rivojlangan. Xo‘jalikni boshqarish uchun xat-
savodli mirza, amaldor, harbiy, me'mor, hunarmandlar talab etilgan. 
Ular maxsus maktablarda tarbiyalangan. O‘sha davrda qadimgi 
oromiy yozuvidan foydalanilgan. Falastinda yozuv va amaliy 
bilimlarning vujudga kelishi xo‘jalik rivojiga katta ta'sir ko‘rsatgan. 
Finikiyaning jo‘g‘rofiy o‘rni o‘ziga xos. Suriyaning 
Finikiya nomini olgan dengiz bo‘yi qismi qadimda savdo 
yo‘llari orqali O‘rta yer dengizining Sharqidagi orollar Kipr, Krit va 
Egey dengizi arxipelagi bilan bog‘langan. Dengiz va karvon yo‘llari 
tutashgan yerda joylashgan Finikiyaning jo‘g‘rofiy holati mamlakatda 
savdo rivojiga sabab bo‘lgan. Finikiya g‘arb va Sharqdan Livan 
hamda Antilivan tog‘ tizmalari bilan o‘ralgan. Mamlakatning tarixiy 
hamda madaniy jihatdan birlashuviga imkon beradigan katta 
daryolarning yo‘qligi tufayli bu yerda yagona va qudratli davlat 
vujudga kelishi uchun qulay sharoit bo‘lmagan. Finikiyaning siyosiy 
jihatdan parchalanishi sabablaridan biri shuki, u qadimdan atrofi 
qudratli davlatlar bilan o‘ralgan bo‘lib, ular doimo ushbu boy o‘lkani 
istilo qilib, savdo shaharlarini bosib olishga intilib kelganlar. Iqtisodiy 
va harbiy jihatdan qudratli bo‘lmagan Finikiya ularga qarshilik 
ko‘rsata olmagan. Shuning uchun u o‘shanda muttasil ravishda goh 
bir, goh ikkinchi qo‘shnisining ta'siri ostida bo‘lgan.  
Finikiyaning ba'zi hududlaridagi tabiiy Sharoit dehqonchilikning 
rivojlanishiga yordam bergan. Finikiyaning sug‘oriladigan dengiz 
bo‘yida, ayniqsa, Marat, Berit, Sidon va Tir hududlarida dehqonchilik 
hamda bog‘dorchilikning taraqqiy etishi uchun tuproq va iqlimga oid 
                                                 
1
 World and Global History : Research and Teaching / edited by Seija Jalagin, 
Susanna Tavera, Andrew Dilley- Pisa: Plus-Pisa University Press, 2011 
Finikiya 

---

 
 
150
barcha sharoit mavjud bo‘lgan. Bu yerda hozirda ham mevazor 
bog‘lar ko‘p. Finikiyada asosan ko‘plab zaytun va uzum yetishtirilgan. 
Mamlakatning asosiy boyliklaridan biri - Livan tog‘larida o‘sadigan 
kedr  (ingichkabargli doimiy yashil daraxt) va boshqa qimmatbaho 
daraxtlardan tashkil topgan o‘rmon hisoblangan. 
Qadim manbalar, Misr, Finikiya va Xett yozuvlari, Tavrot hamda 
antik mualliflar ma'lumotlari, shuningdek, lingvistik ma'lumotlarga 
ko‘ra, Finikiya qadimgi aholisining etnik tarkibi miloddan avvalgi III 
ming yillikda juda qorishiq bo‘lgan. Eng qadimgi qabilalardan biri 
xurriylar - shimoliy-g‘arbiy Mesopotamiya va Shimoliy Suriyada 
yashagan. Ular shu yerdan qo‘shni viloyatlar, jumladan, Suriyaning 
chegaradosh hududlari orqali Finikiya va Falastinga tarqalganlar.