Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик-қурилиш институти

асосий фарқини топмоқчи бўлсак, бу аввало одамлар тафаккури ўзгариб, 
аниқроғи юксалиб бораётгани билан белгиланади» деб таъкидлаган эдилар 
1-Президентмиз. Дарҳақиқат, замонлар ўзгариши инсоннинг жамиятга, 
табиатга бўлган муносабатини ҳам ўзгартиради. Мазкур жараёнларда 
нафосатшунослик амалий жиҳатдан ўзини нафосатли тарбия орқали 
намоён этади.
Нафосатли тарбия инсонда ҳаёт ва санъатдаги гўзалликлардан 
баҳраманд бўлиш, уларни баҳолаш ҳамда ўзи ҳам гўзалликлар яратиш 
туйғуларини шакллантиришга кўмак берар экан, бу жараён бир қатор 
омиллар ва воситалар иштирокида амалга оширилади. Оила, маҳалла, 
мактабдан ташқари муассасалар (боғча, боғча-гимназиялар), мактаб 
(академик 
лицей, 
касб-ҳунар 
колллежлари) 
бадиий-ҳаваскорлик 
тўгараклари, олий ўқув юртлари нафосатли тарбияни шакллантирувчи 
асосий омиллар саналади.
Маҳалланинг муҳим омил сифатида шахс нафосатли тарбиясига 
таъсири катта бўлиб, маҳалла ўзига қарашли худуднинг тозалиги, 
ободлиги ҳамда фуқароларнинг ҳамжиҳатлигини таъминлаши, турмуш 
нафосати ва муомала маданиятини шакллантириб, инсон қалбида 
ижобий туйғулар, умидбахш орзуларни намоён эттириши, маҳаллийчилик 
ва миллатчилик сингари салбий ҳолатларга йўл қўймаслиги ҳамда қўни-
қўшничилик муносабатларини юксак даражага кўтариши, санъат, 
адабиёт, маданият, маърифат арбоблари, илм аҳллари иштирокида 
бўладиган ранг-баранг мавзулардаги маърузаларни, суҳбатларни 

---

58 
уюштира олиши, исрофгарчиликка, дабдабабозликка йўл қўймаган ҳолда 
урф-одат, анъана, маросим, тантанали шодиёналарни тартибли, 
чиройли ўтишини таъминлаши кабилар билан инсон нафосатли 
тафаккурини шакллантиришда бирламчи маскан бўлиб ҳисобланади. 
Инсон ўзининг маънавий ва моддий эҳтиёжларини қондириш 
мақсадида азалдан табиат билан ҳамкорлик қилиб келган. Инсоннинг 
табиат билан нафосатли тафаккури тўғри тарбияланмаганлиги ҳамда 
нафосатли «нўноқлиги» боис, улар ўртасида катта бўшлиқ юзага келиб, 
экологик муаммоларни келтириб чиқарди.
«Биз табиатдан инъом-эҳсон кутиб ўтирмаймиз, балки ундан 
ўзлаштириш бизнинг бурчимиздир» шиори остида олиб борилган қабиҳ 
сиёсат экологик инқирозни вужудга келтирди. Жумладан, ер сифат 
таркибининг тўхтовсиз пасайиб бораётганлиги, сув заҳираларининг (ер 
ости ва ер усти) кескин тақчиллиги, Орол денгизининг қуриши каби 
хавфли ҳолатларни тилга олиш ўринли. Бу муаммоларни ижобий ҳал 
қилиш эса инсон эҳтиёжи учун зарур бўлган кўплаб табиий-моддий 
бойликларни тежаб қолишга, атроф-муҳит мусаффолигини таъминлашга, 
ўсимлик ва ҳайвонот оламини асраб қолишга ва энг асосийси, инсон 
генофондининг йўқ бўлиб кетиши хавфининг олдини олишга имконият 
яратади. 
Нафосатли тарбиянинг барча воситалари шахснинг воқеликка 
нафосатдор муносабатини равнақ топтиришга хизмат қиладиган фаолият 
бўлиб, ўзига хос таъсирчанлик, туғёнийлик кучига эга. 
Санъат, табиат, урф-одатлар, меҳнат, оммавий ахборот воситалари, 
спорт нафосатли тарбияни шакллантирувчи ва унинг ривожланишига 
кўмак берувчи асосий воситалардир.
Тарбиянинг эстетик шакли инсонни гўзаллик ҳақидаги туйғулари, 
табиатга бўлган муносабати, бадиий адабиётга қизиқиши, жамиятга 
бўлган қарашларини гўзаллик ва улуғворлик асосида тарбиялаш 
вазифасини адо этади.