Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик-қурилиш институти

Формал мантиқнинг асосий қонунлари – тафаккур қонунлари 
фикрлаш элементлари ўртасидаги ички, муҳим, зарурий алоқадорликни 
ифодалайди. Мантиқий тафаккур диалектик ва формаллашган мантиқ 
қонунларига бўйсунади. Диалектика қонунлари – объектив олам ва 
билишга хос бўлган энг умумий қонунлардир. Формаллашган мантиқ 
қонунлари тафаккурдагина амал қилади.
Тафаккур қонунлари фикрлашнинг тўғри амалга ошишини 
таъминлайди ва тафаккур шакллари (тушунча, ҳукм, хулоса чиқариш)нинг 
ўзаро алоқасини ифодалайди. Тафаккур қонунлари объектив мазмунга эга 
бўлиб, унга амал қилиш тўғри, тушунарли, аниқ, изчил, зиддиятсиз, 
асосланган фикр юритишга имкон беради. Фикрнинг аниқлиги – нарса ва 
ҳодисаларни бир-биридан фарқлаш, ўзига хос томонларини аниқлашга 
ёрдам беради. Фикр аниқ бўлса, ҳар бир сўз, мулоҳаза равшан 
ифодаланади. Фикрда муайян тартиб, изчиллик, кетма-кетлик мавжуддир. 
Бу кетма-кетлик тартиб бузилса фикр ҳам ўзгариб кетади. Масалан:
Мен англаш учун эътиқод қиламан. ёки Сиз аҳмоқ одам эмассиз.
Мен қиламан эътиқод, англаш учун. Сиз аҳмоқ, одам эмассиз.
Зиддиятсизлик – бирор нарса ёки ҳодисанинг бир вақтнинг ўзида 
ҳам бор, ҳам йўқ бўлмаслиги. Инсон бир вақтнинг ўзида ҳам ёлғончи, ҳам 
ростгўй бўлмайди. Фикрда зиддият бўлса, у чалкаш, ноаниқ ва 
тушунарсиз бўлади. 
Айният қонунига кўра, маълум бир нарса ёки ҳодиса ҳақида 
айтилган айни бир фикр айни бир муҳокама доирасида айни бир вақтда 
ўз-ўзига тенгдир.
А – А дир. Ўзбекистон келажаги буюк давлатдир. Бу ерда: 
а – ҳар қандай фикрни ифодаловчи белги;
а → а → импликация; 
а ↔ а → эквивалентлик. 

---

61 
Сифат сўзи фалсафада фалсафий категория, маҳсулот ишлаб 
чиқаришда маҳсулот сертификати, она тилида сўз туркуми бўлиб, турли 
ҳолатда турли мазмунда ишлатилади. Бу айният қонунининг нотўғри 
муҳокама қилинишига олиб келади. Бунинг учун омоним ва 
синонимларни пухта ўрганиш керак бўлади. Софистлар айният қонунини 
шу тарзда қўллаганлари учун Арасту уларни «сохта донишмандлик 
муаллимлари» деб атаган.
Сўзлар кўп маъноларда қўлланилади. Масалан, от – ҳайвон, от – 
инсоннинг исми, от – бирор нарсани ташлаш, улоқтириш.
Аския, сўз ўйини, қизиқчилик санъатида айният қонуни бузилади ва 
тушунчаларнинг маънолари кўчма маъноларда ишлатилади. Бу эса 
мантиқий хатолик бўлиб, кулги, масхарага сабаб бўлади. Айният 
қонунининг моҳияти тафаккурга хос бўлган аниқлик хусусиятидир. 
Айният қонуни мантиқий қонун бўлиб, унинг талаблари тафаккурнинг 
ҳар бир шаклига хос бўлган конкрет қоидаларда аниқ ифодаланади.