Abdullayeva sarvinoz

aytilaverib  siyqasi  chiqqan  gap”(O”TIL  II.268-bet)  ma’nosini  bildirayotgan  so’z 
bilan    omonimlik  munosabatini  hosil  qilmoqda.  Bu  esa  adibning  so’z  qo’llash 
mahoratining boyligini ko’rsatib beruvchi vosita sifatida xizmat qilmoqda.  
Adib  bir  baytning  o’zida  antonimlarni  mahorat  bilan  qo’llay  olgani  uning 
ohoriy shakldoshlik yaratganini ko’rsatadi.  
Qayu erda bo’lsa o’qush birla o’g, 
                                  Ani er atagil necha o’gsa  o’g. 
    O’qush, o’g, bilig kimda bo’lsa tugal,  
Yavuz ersa kad te, kichik ersa o’g. 
*** 
Agar kimda bo’lsa aql, ilm, zehn, 
Uni madh etib sen tugal er degin 

---

47 
 
      Ziyod bo’lsa kimda uquv, aql, bilim, 
              Yomon va kichik bo’lsa ham uni maqtagin. 
(
www.ziyouz.com
 kutubxonasi ) 
Mazkur omonim so’zlar misralarda ma’no jozibasini ta’minlash bilan birga 
ohangdorlikni  yuzaga  keltirishga  xizmat  qilmoqda.  Bu  esa  adib  mahoratining 
ko’zgusidir.  
Eran er nqatinda o’zinko’zladi, 
Tapug’ qildi yuz yil, ani izladi. 
Tapug’ kezlayu qil kishi ko’rmasu, 
Bu so’z mubram erdi, o’zum so’zladu. 
*** 
Yagiz er yashil turqu yuzka badi. 
Xitay arqishi yadti Tavg’ach idi. 
** 
    Yashil shohi bo’z yer yuzin qopladi, 
    Xitoy karvonin yoydi Tavg’och idi. 
(
www.ziyouz.com
 kutubxonasi ) 
Mazkur o’rinlarda “yuz ” “sanoq son bilan ifodalangan yoshni, umr”ni va 
“yuz”“Odam 
boshining 
old 
tomoni 
ko’rinishi, 
chehra, 
bet, 
aft”                                  
(O’.T.I.L 463-bet) ma’nosidan o’sib chiqqan yer yuzi ma’nolarini ifodalab kelgan. 
Bu esa bayon etilayotgan fikrlarda ma’no nozikligini ta’minlaydi.  
Balo keltiradi boshga bu tilim, 
Boshimni u kesmay qilayin  tilim.  
                                                                (Qutadg’u bilig. 20-bet) 

---

48 
 
 Boqijon  To’xliyev  tadbilidan  keltirilgan  birinchi    misradagi  “tilim”    so’zi 
“insonning og’iz bo’shlig’ida joylashgan…nutq tovushlarini hosil qilishda xizmat 
qiladigan  a’zo”  semasidan  o’sib  chiqqan  “insonning  so’zlash,  gapirish  
qobiliyati”  (O’.T.I.L-IItom.  174-bet.)  semasida qo’llangan.  Bu  sema  esa  ikkinchi 
misradagi  “narsalarning  uzun-  uzun  qilib,  kesib  ajratilgan  har  bir  bo’lagi,  tilik  ” 
ma’nosi bilan shakldoshlik hosil qiladi. Bunday shakldosh so’zlar mazkur tabdilda 
juda ko’plabuchraydi: 
Mumtoz  she’riyatda  eng  ko’p  qo’llaniladigan  omonim  so’zlardan  biri  bu