Ызбекистон Республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

 Isitish tizimining elementlari: 1 - 
qozon; 2 
– keltiruvchi va qaytaruvchi 
quvurlar; 3 - isitish asboblari.
 

---

 
165 
ta`minlash,  oddiy  boshqarilishi,  oson  ta`mirlanishi,  shovqinsiz  ishlashi,  issiqlik 
tashuvchining xavfsiz harakati va uskunalarning ishonchli hamda mustahkam ishlashi 
kabi talablar. 
20.2. Quvurlar, isitish asboblari, jihozlar. 
Barcha isitish asboblari issiqlik berish uslubi jihatidan uch guruhga bo`linadi: 
1. Radiatsion asboblar, ular umumiy berilgan issiqlikdan 50% ni issiqlik nurlanishi 
orqali beradi (shiftga o`rnatilgan isitish panellari va issiqlik nurlantiruvchi asboblar). 
2. Konvektiv-radiatsion asboblar, ular umumiy issiqlik miqdoridan 50% dan, 75% 
gachasini  konvektsiya  orqali  beradi  (sektsiyali  chuyan,  panell  va  tekis  quvurlardan 
yasalgan asboblar). 
3.  Konvektiv  asboblar,  bular  umumiy  issiqlik  miqdoridan  75%  ni  konvektsiya 
yordamida beradi (konvektorlar va chuyan qovurg`ali quvurdan iborat asboblar). 
Isitish  asboblarining  issiqlik  berishi  uslubi  jihatidan  uch  turi  mavjud  bo`lsa  , 
ularning tashqi qurinishi jihatidan besh guruhga ajratish mumkin: sektsiyali radiator, 
panelli  va  silliq  quvurli  asboblar,  (bu  uch  xil  asboblar  sirti  silliq  yo`zadan  iborat), 
konvektorlar  va  qovurg`ali  quvurlardan  yasalgan  asboblar  (tashqi  sirt  yo`zasi 
qovurg`ali).  Tashqi  sirt  yo`zasi  qovurg`ali  bo`lgan    asboblarga  kaloriferlarni  ham 
qushsa bo`ladi. 
Shuningdek,  isitish  asboblariga  beriladigan  issiqlik  tashuvchilarining  turlariga 
qarab  katta  zichlikka  ega  bo`lgan    tashuvchilar  ta`sirida  (suv),  kichik  zichlikka  ega 
bo`lgan    issiqlik  tashuvchilar  (bug`,  issiq  havo)  ta`sirida  ishlaydigan  asboblarga 
ajratish  mumkin.  Isitish  asboblaridan  faqat  konvektorlargina  issiq  havo  ta`sirida 
ishlaydi. 
Bundan  tashqari,  isitish  asboblarini  tayerlanishida  qanday  xom  ashyo 
ishlatilganligiga  qarab  ham  ularni  quyidagi  turlarga  ajratish  mumkin:  metallardan, 
nometall va kombinatsiyalashtirilgan isitish asboblari. 
Kombinatsiyalashtirilgan  isitish  asboblari  uchun  issiqlik  o`tkazuvchan  xom 
ashyolar  beton  yoki  sopollar  tanlanib,  ularning  ichiga  pulat  va  chuyandan  yasalgan 
isituvchi  elementlar  o`rnatiladi.  Bunday  isitish  asboblarini  panelli  isitish  asboblari 
deyiladi. 
Metall  bulmagan  isitish  asboblari  sopol,  shisha,  fayans  va  plastmassalardan 
tayerlanishi mumkin bulib, bunday isitish asboblari alohida urin to`tadigan va yuqori 
darajali talablar qo`yiladigan binolarga o`rnatilishi mumkin. 
Metalldan  iborat  isitish  asboblari  asosan  qung`ir  chuyan  va  pulatdan  yasaladi. 
Bundan tashqari mis quvur, quyma alyuminiy va boshqa metallar ham ishlatiladi. 
Isitish  asboblarining  balandligiga  kura  ham  ularni  quyidagi  turlarga  ajratish 
mumkin: baland buyli (650 mm dan baland), o`rtacha buyli (400 dan 600 mm gacha) 
va  past  buyli  (200  mm  dan  400  mm  gacha).  Agar  buyining  balandligi  200  mm  va 
undan  kichik  bo`lsa    bunday  balandlikka  ega  bo`lgan    isitish  asboblarini  plintusli 
isitish asboblari deyiladi. 
Isitish  asboblarini  o`rnatishda,  asboblar  bilan  devor  oralig`i  o`rtasidagi  masofaga 
qarab, kichik chuqurlikka joylanuvchi (120 mm gacha), o`rta chuqurlikka joylanuvchi 
(120  mm  dan 200  mm  gacha) va katta  chuqurlikka  joylanuvchi  (200  mm  dan ortiq) 
isitish asboblari deb aytiladi. 
Nihoyat issiqlik inertsiyasining kattalik miqdoriga qarab ham isitish asboblari ikki 
turga bo`linadi: kichik va katta inertsiyalarga ega bo`lgan  isitish asboblari. 

---

 
166 
Kichik  inertsiyaga  ega  bo`lgan    isitish  asboblariga  issiq  suv  sig`imi  va  massasi 
kichik bo`lgan  isitish asboblari kiradi. Bunday kichik diametrli isituvchi quvurlarga 
o`rnatilgan  issiqlik  beruvchi  elementlari  esa  metall  plastinkalardan  yasalib 
(konvektorlar)  ular  issiqlikni  tez  qabul  qilish  bilan  birgalikda  tezlik  bilan  sovish 
qobiliyatiga ega, ya`ni berilayotgan issiqlikni boshqarish qulay hisoblanadi. 
Katta inertsiyaga ega bo`lgan  isitish asboblari katta vaznga ega bulib, sig`imi ham 
ancha katta bo`ladi (beton yoki chuyan radiatorlar). 
Radiatorlarning  sektsiyalaridagi  vertikal  kanallarning  soniga  qarab  bir  ustunli 
vertikal  kanalli,  ikki  ustunli  vertikal  kanalli  va  ko`p    ustunli  vertikal  kanalli 
to`zulishda yasaladi  
 
 
Hozirgi  davrda  ikki  ustunli  vertikal  kanalli  radiatorlar  keng  tarqalgan.  Chuyan 
radiatorlarning  sektsiyalari  ichidan  balanddagi    va    pastdagi  issiqlik    tashuvchiga  
ulanadigan    maxsus  ulanish  joyiga  tug`ri  keladigan  teshik  aro  o`tkazilgan  uq  bilan 
o`zaro  nippel    yordamida  ulanadi.  "Kimrsk  quvur  jixozlari  zavodi"  "TAIM" 
kompaniyasi  bilan  hamkorlikda  vanna  xonalarni  isitish  va  sochiq  quritish  uchun 
"NOTA",  "ETYuD",  "LIRA"  nomli  radiatorlar  ishlab  chiqarmoqda.  Ularning  shakli 
4.8-rasmda keltirilgan.