F I z I k a o’quv qo’llanma


   Nurning ikkilanib sinishi



Download 10,16 Mb.
Pdf ko'rish
bet213/303
Sana06.08.2021
Hajmi10,16 Mb.
#140212
1   ...   209   210   211   212   213   214   215   216   ...   303
Bog'liq
FIZIKA (Oquv qollanma)

 24.6   Nurning ikkilanib sinishi 

Yorug’likning  ikkiga  ajralib  sinishidagi  qutblanish 

 

Fizik  xususiyatlari  yo’nalishlariga  bog’liq  bo’lmagan  muhit  izotrop  muhit 



deb, 

aksincha, 

yo’nalishlariga 

bog’liq 


bo’lgan  muhit  anizotrop 

muhit deb ataladi.  

 

Izotrop 



muhitda 

(masalan,  shisha  plastinkada) 

yorug’likning 

sinishi 


Snellius  qonun  deb  ataluvchi 

24.9.- rasm   

 

24.10-rasm   



 


 

349 


sinish qonuniga buysunadi: 

1) 


singan  nur,  tushuvchi  nur  va  tushish  nuqtasiga  o’tkazilgan  normal  bir 

tekislikda  yotadi; 

2) 

tushish  burchagi  sinusining  sinish  burchagi  sinusiga  nisbati  ayni 



muhit  uchun  o’zgarmas  kattalik.  Bu  nisbat  shu  muhitning  sindirish  ko’rsatkichiga 

teng. 


Anizotrop  kristallarda  (masalan,  island  shpatida)  yorug’lik  singanda  manzara 

o’zgacha bo’ladi (24.10-rasm). 

Tabiiy  nur  K  kristallning  A  nuqtasiga  tushgach,  ikki  nur  (AB  va  AC  lar)  ga 

ajraladi.  Bu  nurlar  kristalldan  chikkach,  tabiiy  nurga  parallel  yo’nalishda  (BD  va 

CE  lar)  davom  etadilar.  Kristallda  nurlarning  sinishi  tekshirilganda  quyidagilar 

aniqlanadi: 

1)  singan nurlardan  biri (AB) Snellius  qonuniga tula  buysunadi; 

2)  ikkinchi  singan nur (AC) esa Snellius  qonuniga buysunmaydi. 

Shuning  uchun  AB  nur  oddiy  nur  deb,  AC  nur esa gayrioddiy nur deb nom 

oldi.  Tekshirishlarning  ko’rsatishicha,  oddiy  va  gayrioddiy  nurlar  yassi  qutblangan 

ekan.  Lekin  ularning  tebranishlari  o’zaro  perpendikulyar  tekisliklarda  sodir 

bo’ladi.  Bundan  tashkari,  island  shpatining  oddiy  nur  uchun  sindirish  ko’rsatkichi 

1,658  ga,  gayrioddiy  nur  uchun  esa  sindirish  ko’rsatkichining  qiymati  nurning 

yo’nalishiga  bog’liq  bo’lib,  kristallning  optik  o’qi  yo’nalishida  1,658  ga, 

kristallning  optik  ukiga  perpendikulyar  yo’nalishda  1,486  ga  tengligi  aniqlandi. 

E’tibor  bersangiz,  nurning  yo’nalishi  kristallning  opti  ukiga  nisbatan  aniqlanyapdi. 

U  holda  kristallning  optik  o’qi  nima?  –  degan savol tug’iladi, albatta. Bu savolga 

javob berish uchun kristalloptikaning  ba’zi elementlari  bilan  tanishaylik. 

Har  kanady  muhitda  yorug’likning  tarqalish  qonunlarini  muhitga  tushuvchi 

birlamchi  to’lqin  va  yorug’lik  to’lqinning  elektr  maydoni  ta’sirida  vujudga  kelgan 

«elementar 

nurlangich» 

lar 

tarqatadigan 



ikkilamchi 

to’lqinlarning 

interferensiyalashishi 

natijasi  sifatida  ifodalash  mumkin.  Lekin  anizotrop 

kristallarda  ikkilamchi  to’lqinlar  interferensiyasini  hisoblash  ancha  murakkab. 

Shuning 


uchun 

Maksvellning 

elektromagnit 

maydon 


nazariyasi 

asosida 



 

350 


mulohazalar  yurgizamiz.  Yorug’lik  uchun  shaffof  bo’lgan  aksariyat  jismlar 

dielektriklardir.  Dielektriklarning  magnit  sindiruvchanligi 

=1  bo’lganligi  uchun 

kristallarning  optik  anizotropiyasi  ularning  dielektrik  singdiruvchanligining 



anizotropiyasi  mahsulidir  (

n

munosabatni  eslang),  deb  hisoblasa  bo’ladi. 

Natijada  kristall  dielektrik  singdiruvchanligining  yo’nalishga  bog’liqlik  grafigini 

quyidagi  usulda  tasvirlash  mumkin.  Kristall  ichida  ixtiyoriy  O  nuqtani  tanlab 

olamiz. 

Bu 


nuqtadan  turli  yo’nalishlar  bo’yicha  shunday  kesmachalar 

o’tkazaylikki,  bu  kesmachalarning  uzunliklari  shu  yo’nalishlardagi  kristall 

dielektrik  singdiruvchanligining  yariminchi  darajasiga  (

)  teng  bo’lsin.  Bu 

kesmachalarning  ikkinchi  uchlariga  tegib utadigan  sirt ellipsoid  shaklida  bo’ladi. 

Ellipsoidning  simmetriya  o’qlari  bo’ylab  to’g’ri  burchakli  Dekart  koordinata 

sistemasining  OX,  OY  va  OZ  o’qlarini  o’tkazaylik.  Bu  o’qlarning  ellipsoid  bilan 

kesishgan  nuqtalari  O  nuqtadan  mos  ravishda 




Download 10,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   209   210   211   212   213   214   215   216   ...   303




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish