F I z I k a o’quv qo’llanma


  Yoruq’likning yutilishi



Download 10,16 Mb.
Pdf ko'rish
bet209/303
Sana06.08.2021
Hajmi10,16 Mb.
#140212
1   ...   205   206   207   208   209   210   211   212   ...   303
Bog'liq
FIZIKA (Oquv qollanma)

 

 24.3  Yoruq’likning yutilishi 

Umuman,  tebranuvchi  jismning  muhitdagi  ishqalanishi  tufayli  sinish  sodir 

bo’ladi.  Ko’rilayotgan  holda  esa  “ishqalanish”  elektromagnit to’lqinning bir qismni 

muhitda  yutilishi  tufayli  vujudga  keladi.   

Yorug’lik  to’lqinning  elektr  maydoni  ta’sirida  muhit  atomlarining 

elektronlari  tebranma  harakatga 

kelib, 

ikkilamchi 

to’lqinlar 

manbaiga 

aylanib 

koladi. 


Ikkilamchi  to’lqinlar  birlamchi 

to’lqin  bilan  kogerent  bo’ladi. 

Bu 

to’lqinlarning 



o’zaro 

interferensiyalashishi 

natijasida 

vujudga  kelgan  to’lqin  amplitudasi  tushayotgan  (ya’ni  elektronlarni  tebranishga 

majbur  etayotgan)  to’lqin  amplitudasidan  farq  qiladi.  Boshqacha  aytganda, 

elektronni  tebratishga  sarflangan  energiyaning  barchasi  ikkilamchi  to’lqinlar 

sifatida  nurlantirilmaydi.  Energiyaning  bir  qismi  atomlarning  xaotik  harakat 

energiyasiga  (ya’ni  issiqlikka)  aylanadi.  Shuning  uchun  yorug’lik  biror  moddadan 

o’tayotganda,  uning  intensivligining  kamayishi,  ya’ni  yorug’likning  yutilishi  sodir 

bo’ladi.  Yorug’likning  yutilishi,  ayniksa,  rezonans  chastotalar  sohasida  intensiv 

24.5-rasm   

 



 

343 


bo’ladi.  Bu  yutilish  elektronlar  tebranishining  amplitudasini  cheklaydi.  Natijada  n-

f( )  funksiyaning  tajribada  kuzatiladigan  grafigi  (24.4-rasmdagi  uzluksiz  chiziq) 

0

  atrofida  ham  uzilib  kolmaydi.  Ba’zi  jismlarda  rezonans  chastotalar  bir  nechta 



bo’ladi.  Shuning  uchun  tushayotgan  yorug’likning  chastotasi  bu  rezonans 

chastotalarga yaqin bo’lganda yutilish  keskin  ortib ketadi.   

Umuman,  tajribalarning  ko’rsatishicha, moddadan o’tuvchi yorug’lik  intensivligi 

(24.5-rasm) eksponensial qonun bo’yicha o’zgaradi: 



                        I=I

0

e

-xl   

                                                  (24.13) 

Bu  ifodada  I

0

  –  jismga  tushayotgan  yorug’likning  intensivligi,    I  –  qalinligi  l 



bo’lgan  jismdan  o’tgan  yorug’likning  intensivligi,    x  –  yutilish  koeffitsienti  deb 

ataladigan  va  jismning  xususiyatlariga  bog’liq  bo’lgan  kattalik.  (24.13)  formula 

1729  yilda  Buger  tomonidan  aniqlangan.  Shuning  uchun  uning  nomi  bilan  Buger 

qonuni deb ataladi.  

Buger qonunidan x ning  fizik  ma’nosi kelib  chiqadi. Haqiqatdan, l=1/x 

bo’lsa, I=I

0

/e ga aylanadi.  Bundan, jismdan  o’tayotgan yorug’lik  intensivligini  e 

marta kamaytiradigan  qatlamning  qalinligiga  teskari  bo’lgan kattalik  yutilish 

koeffitsientidir,  degan xulosaga kelamiz.  Jismda yorug’likning  yutilish  koeffitsienti 

xuddi sindirish  ko’rsatkichi kabi tushayotgan yorug’likning  chastotasiga bog’liq. 




Download 10,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   205   206   207   208   209   210   211   212   ...   303




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish