Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi fargʻona davlat universiteti filologiya fakulteti

51 

 

Bob boʻyicha xulosa  

Ilgari aniq ma’no ifodalagan biror bir predmet vaqt oʻtishi natijasida mavhum 

ma’no  ifodalasa  ham  leksik  ma’noning  hajmi  kengayishi  kabi  holat  kuzatiladi.  

Bundan tashqari biror bir atab qoʻyilgan nomlar, yaʻni, atoqli otning boshqa biror 

turkumga  yoki  turdosh  otga  aylanishi  natijasida  ham  leksik  ma’no  hajmida 

kengayish kuzatiladi. Soʻzning leksik ma’nosida kengayish yoki torayish holatlari 

bugungi kundalik hayotimizdagi oʻzgarish va rivojlanish bilan bogʻliq. Zamonamiz 

shiddat  bilan  taraqqiy  etib  borgan  sari  koʻplab  soʻzlarimizning  ishlatilish  doirasi 

cheklanib,  uning  oʻrniga  yangi  oʻzlashmalar  qabul  qilinadi.  Lekin  shuni  yodda 

tutish  kerakki,  tilda  biror  tushunchani  anglatuvchi  soʻz  boʻla  turib,  xalq  undan 

foydalanmay yangi soʻzni qabul qilaversa, adabiy tilga putur yetadi. Oxir-oqibatda 

til oʻlik tilga aylanib boradi. Bunga esa yoʻl qoʻymaslik kerak.   

Soʻzning  leksik  ma’nosi  har  doim  ham  tushunchani  oʻzini  ifodalavermaydi. 

Biz  buni  yuqoridagi fikrlar va  misollar  natijsidan ham  bilib  oldik.  Har  doim  ham 

narsa va uning nomi oʻrtasida bogʻliqlik boʻlavermaydi. Masalan, ―kengru‖ soʻzini 

―bilmayman‖  ma’nosiga  ega  ekanligini  hammamiz  yaxshi  bilamiz.  ―Bilmayman‖ 

soʻzini esa qornida bolasini koʻtarib yuruvchi hayvonga hech qanday aloqasi yoʻq. 

Shundan  kelib  chiqib  xulosalaydigan  boʻlsak,  tildagi  juda  koʻp  soʻzlar  hali  oʻz 

tadqiqini  kutmoqda.  Soʻz  koʻrib,  anglab,  oʻrganib  oxiriga  yetib  boʻlmaydigan 

xazinadir.  

Tilda ma’no anglatmaydigan, ya’ni biror bir ma’noga ega boʻlmagan soʻzning 

oʻzi yoʻq. Hayotda biror predmet, narsa, voqea-hodisa bor ekan, albatta, tilde uni 

ifodalovchi  soʻz  boʻladi.  Tildagi  soʻzlar  ma’lum  ma’no  anglatishi  yoki  biror 

ma’noga  asoslanishi  mumkin.  Shunga  koʻra  soʻzlar  bir  ma’noli  va  koʻp  ma’noli 

soʻzlarga ajratiladi.  Faqat bitta ma’noga ega boʻlgan soʻz bir ma’noli, birdan ortiq 

ma’noga  ega  boʻlgan  soʻz  esa  koʻp  ma’noli  soʻzlar  deyiladi.  Shu  oʻrinda  ―O. 

Espersenning  ―Polisemiyadan  judo  boʻlgan  til  lingvistik  doʻzaxga    mubtalo 

boʻladi,‖

61

 – degan fikrini eslatib oʻtish joizdir. Demak tilde ma’lum ma’noda koʻp 

                                                           

61

РаҳмоновМ. Сўзлароламигасаёҳат. Т.,2011,11-б 

 

---