Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi fargʻona davlat universiteti filologiya fakulteti

40 

 

 Sh.  Rahmon  sheʻrlaridan  birida  lirik  qahramonning  togʻdagi  kechinmalarini 

tasvirlaydi: ― togʻlarning musaffo qorlari odam izlarini saqlab qolgan, bu izlar uni 

tobora yuqoriga olib boradi‖:  

Ammo togʻdan tushganim sari,  

sezar edim badboʻy islarni,  

koʻrar edim tulki, qashqirlar,  

toʻngʻizlaru ilon izlarin…  

Keltirilgan parchadagi ― tulki‖, ― qashqir‖, ― toʻngʻiz‖, ― ilon‖ soʻzlari allegoriyalar 

boʻlib,  ular  matnda  insonga  xos  xususiyatlar  orqali  ma’lum  toifadagi  kishilarni 

bildiradi.―

55

 

Demak,  biz  yuqorida  koʻrgan  turli  davrlar  taraqqiyoti  davomida  leksik 

ma’noning miqdori oʻzgarishi yoki hajmining ortishi kuzatilar ekan.  Biz bundan 

shunday xulosaga kelishimiz mumkinki, bir leksik ma’no asosida yana bir qancha 

leksik ma’nolarning yuzalanishi  natijasida tilimizda – polisemiya yoki omonimiya 

hodisalari  kuzatiladi.  Tilimizdagi  bunday  oʻxshatishlar  natijasida  koʻrib 

oʻtganimizdek  leksik  ma’noning  hajmi  va  miqdorida  oʻzgarishlar  yuz  beradi. 

Xuddi  shunday  oʻzgarishlar  va  taraqqiyotimiz  sababli  ham  tilimiz  mudom  oʻsish 

va  oʻzgarishda  boʻlib  turadi.  Lekin  bu  tilning  nufuziga  taʻsir  etmaydi,  aksincha 

tilning boyib,  muntazam iste’molda boʻlishi uchun xizmat qiladi. 

Ma’lumki, hozirgi oʻzbek tilida juft soʻzlarning har ikki qismi ham  mustaqil 

qoʻllanadigan  juft  soʻzlar,  ikkinchi  qismi  mustaqil  qoʻllanmaydigan  juft  soʻzlar 

ham mavjud. Bunday soʻzlarga M. Rahmonov quyidagilarni misol qilib keltiradi:  

“Teng-tush” birikmasidagi tush soʻzi hozirgi oʻzbek tilida baravarma’nosini 

anglatib, yosh jihatdan teng boʻlgan kishilarga nisbatan ishlatildi, bunday vaqtda u 

tengqur soʻziga sinonim boʻlib keladi.  

                                                           

55

ҚуроновД. ваб. Адабиётшуносликлуғати. Т., 2013. 24-б. 

---