Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi fargʻona davlat universiteti filologiya fakulteti

39 

 

Zoonimlar frazeologik iboralar tarkibida ishtirok etib, odamzodga xos boʻlgan 

turli  holatlarni  ifodalashda  juda  qoʻl  keladi.  Masalan,  ―  oyogʻi  kuygan  tovuqday‖ 

iborasida oʻzini qoʻyarga  joy  topolmagan kishi holati  tasvirlangan. Yosh, gʻururli 

yigitchaga nisbatan ― joʻjaxoʻroz ‖ iborasi ishlatiladi. Joʻjaxoʻrozning holati yosh 

yigitchaga  nisbatan  taqqqoslanadi.  Bu  yerda  yosh  tushunchasi  muhim  ahamiyat 

kasb etadi.   

It nomi bilan bogʻliq boʻlgan bir necha iboralar ham salbiy, noxush holatlarni 

ifodalaydi. ― It ‖ deb badjahl, berahm kishi haqida aytiladi. Yoki: ― it azobida ‖, ― it 

- mushukday‖ kabi iboralar qiynalish va noahil yashash ma’nolarini anglatadi.   

Laycha  –  kichkina,  yosh  uy  iti.  Ammo  laycha  soʻzi  ―  malay,  xizmatkor  ‖ 

ma’nosida kishining pastkashligini salbiy jihatdan ifodalashda qoʻllanadi.   

Mushuk  –  oʻtkir  tirnoqli  uy  hayvoni.  Uning  tirnashi  qattiq  ogʻriq  uygʻotadi. 

Aynan mana shu holat ― ichini mushuk tirnayapti ‖ iborasi orqali ― vijdon azobi ‖ 

ma’nosini  anglatadi.  Oralarida  nizo  paydo  boʻlgan,  munosabati  buzilgan  kishilar 

toʻgʻrisida  ―  oralaridan  ola  mushuk  oʻtdi  ‖  degan  xosiyatsizlik  irimidan  kelib 

chiqqan  ibora  qoʻllanadi.  Yoki  achinarli  holatdagi  odamga  nisbatan  ―  suvga 

tushgan mushukday ‖ iborasi ishlatiladi.‖

53

 

Demak  yuqoridagi  misollardan  koʻrininb  turibdiki,  hayvonlarning  bir  qismi 

oʻzining  salbiy  jihatlari  bilan  insonlar  xarakteridagi  turli  kamchilik  va  qusurlarni 

ifodalab  bersa,  yana  bir  qismi  oʻzining  ijobiy  tomonlari  bilan  insonlardagi  ijobiy 

fazilatlarni oʻzida mujassam etadi va aks ettiradi. ― Inson ushbu ma’nolar zamirida 

yotgan  oʻziga  xos  xususiyat,  holat  va  belgilarni  oʻziga  qiyoslab,  bilvosita  oʻziga 

baho  beradi.  Sababi  –  metaforik  taqqoslash,  majoziy  ma’nolardan  foydalanish 

tilimizning  yanada  ravon,  serma’no  va  hissiy  boʻlishida  muhim  ahamiyat  kasb 

etadi. ‖

54

 

                                                           

53

ЛатиповО. Зоонимларсемантикасигадоирайриммулоҳазалар.// Tilvaadabiyotta’limi. 2003. 3-son 

54

ЛатиповО. Зоонимларсемантикасигадоирайриммулоҳазалар.// Tilvaadabiyotta’limi. 2003. 3-son 

---