Ozbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Boshlang‘ich sinflarda savodxonlikni oshirish  

---

 
 
 
23 
Bollarni  yozuvga  o‘rgatish,  o‘qishga  o‘rgatish  bilan  birga  olib  boriladi.  Yozuvga 
o‘rgatish jismoniy va aqliy mehnat talab etadigan og‘ir jarayon hisoblanadi. Tajriba o‘zluksiz 
yozuv  bolalar  uchin  kuchi  yetmaydigan  mehnatligini  ko‘rsatdi.  Yozuv  jarayonida  yozuvni 
mashq  qilishning  turli  usullardan  foydalanish  mumkin.  Masalan:  hoshiya  chizdirish  (yozuv 
daftaridagi  hoshiyalarni)  xattaxtada  (turli  xil  topshiriqlar  asosida  har  xil  o‘yin  Shaklda), 
havoda  yozdirish,  ko‘rgazmadan  foydalanish,  tekshirish,  xatolar  ustida  ishlash  kabi.  Bunday 
mashq turlari dars samaradorligini oshiradi. 
O‘quvchilarni  yozuvga  o‘rgatishning  muvaffaqiyatli  natijasi  bir  qancha  vositalarga 
bog‘liq bo‘lib, ularni shartli ravishda ikki turga ajratish mumkin.  
1.  Texnik shartlar. 
2.  Ta’limiy shartlar.  
1-sinf mebellarini o‘quvchilarning bo‘y-bastiga mos bo‘lishi. 
1. Sinf xonasining normal yoritilishi.  
2. Partada o‘quvchining to‘g‘ri o‘tirishi. 
3. Ruchkani to‘g‘ri ushlashi.  
4. Daftarni 65
o
 qiyalikda to‘tishi.  
5. Daftar chiziqlarining aniq va ko‘zga tashlanib turishi.  
6. Ruchka siyohining ko‘k rangda bo‘lishi.  
7. Ruchka uchining silliq bo‘lishi, siyohni me’yorida chiqarib turishi kabilar.  
8. Ruchka uchining silliq bo‘lishi, siyoxni me’yorida chiqarib turishi kabilardir. 
Ta’limiy shartlar o‘qituvchilarning faoliyati bilan bog‘liq. Ularda yozuv darsi jarayonida 
amalga oshiriladigan metodik harakterdagi ishlar kiradi.  
1-sinf  o‘quvchilarining  o‘qishni  dastlabki  haftalarida  o‘qish  va  yozishga  bo‘lgan 
qiziqish  kuchli  bo‘ladi.  O‘qituvchi  o‘quvchilarning  mana  shu  qiziqishlarini  so‘ndirmasdan 
maqsadga  to‘g‘ri  yo‘naltira  bilishi  zarur.  Buning  uchun  bolalarning  fiziologik  va  psixologik 
xususiyatlarini o‘rganish talab etiladi.  
1-sinf  o‘quvchisi  harf  yozayotganda  shu  harfning  qaysi  elementlardan  tuzilganini,  bu 
elementlar  qayerdan  qayergacha  davom  etishini,  ularning  chiziqlar  orasida  joylashuvini, 
harfning o‘lchamini o‘ylaydi. Bunda u yana 2 narsani:  
1. Qo‘l harakatini boshqaradi.  
2. Chiziqdan chiqib keltirmaslikni kuzatadi.  
Bundan  tashqari  qo‘l  muskullari  tez  toliquvchan,  diqqatlari  tarqoq  bo‘ladi.  Barmoq 
muskullari yetarli rivojlanmaganligi sababli yozuv materialini ko‘paytirib yoki yozuv sur’atini 
tezlashtirib,  ularni  ortiqcha  toliqtirmaslik  kerak.  Yozuv  materialini  ko‘paytirish  o‘z-o‘zidan 
o‘quvchining  yozuv  sur’atini  tezlashtirishi  uchun  turtki  bo‘ladi.  Yozuv  sur’atini  tezlashtirish 
esa yozuvning xunuklashuviga olib keladi.   Ma’lumki,  o‘quvchilarning  yozuv  sur’ati  bir  xil 
bo‘lmaydi.  Lekin  shunga  qaramasdan  bo‘tun  o‘quvchilarning  yozuv  tezligini  barobarlash 
chora-tadbirlarini  belgilab,  har  bir  darsda  yoziladigan  material  miqdorini  aniqlab  olishi 
mumkin.  
O‘quvchilarning  barmoq  muskullarining  erkin  harakatini  rivojlantiruvchi  mashqlarni 
ham doimiy ravishda o‘tkazib turish ham yozuvga o‘rgatishning bir metodik shartidir.  
O‘quvchilarni chiroyli yozuvga o‘rgatishdan oldin quyidagi malakalarni berish lozim.  
1.  Yozuv texnikasini, ya’ni yozuvning turli usullarudan foydalanish. 
2.  Harflarning Shaklini to‘g‘ri ifodalash, ya’ni grafik malakalarni egallash.  
3.  Yozuv vaqtida harflarning Shakli bilan bir qatorda uning qanday tovush bildirishini 
ham bilish, ya’ni imloga oid malakalarni egallash.  

---

 
 
 
24 
O‘quvchilarning  partasi  sinfdagi  asosiy  jihoz  bo‘lib  u  o‘quvchilarning  yoshlari  va 
bo‘ylariga  mos,  yozish  va  rasm  chizish  uchun  qulay  bo‘lishi  va  o‘quvchi  o‘tirib  to‘rganda 
halaqit bermasligi lozim.  
O‘quvchilarni o‘ziga mos partalar bilan ta’minlash bilan birga, unda o‘tirish qoidalarini 
ham  o‘rgatish  zarur.  O‘quvchilarga  partada  to‘g‘ri  o‘tirish, gavdani  to‘g‘ri  to‘tish  qoidalarini 
vaqtida  tushuntirib  borilmasa,  o‘zoq  muddat  noqulay  sharoitda  o‘tirish  natijasida  ularning 
gavda suyaklari qiyshiq bo‘lib qolishi mumkin. Ayniqsa, yozish vaqtida bir tomonda qiyshayib 
o‘tirish  umurtqa  pog‘onasining  qiyshayishiga  olib  keladi.  Bundan  tashqari,  partada  noto‘g‘ri 
o‘tirish ko‘zni tez charchatadi, natijada o‘quvchining yozuvi chiroyli bo‘lmaydi.