Toshkent moliya instituti zulxumor toirovna abdalova zulxumor nazarovna tojiyeva

1.  Dunyo x o ja lig ig a   umumiy  t a ’r if
Jah o n   x o ‘jaligi  ko‘p  asrlardan  beri  m ayjud  b o ‘lsada,  19-asr 
oxiri  20-asr  boshlarida  to i i q   shakllandi.  B unga  k o ‘pgina 
om illar  ta ’sirida  erishildi,  y a ’ni  yirik  m ashina  ishlab  chiqa- 
rishining  rivojlanishi,  transp ortn ing  sam arali  turlari  paydo 
b o ‘lishi,  fan-texnika  yutuqlari  va  boshqalar.
J a h o n   xo‘jaligi  -   bu  dunyo  m am lakatlari  m illiy  x o ‘jaligi- 
ning  tarixan,  o ‘zaro  iqtisodiy  jih a td a n   bog‘langan  m urakkab 
to ‘plam idir.  B utun  ja h o n   iqtisodiy  m u no sab atlar  asosini  ja h o n  
bozori  tashkil  etadi.  U sh bu   b o zo r  tran sp o rt  rivojlanishi  m u n o - 
sabati  bilan  y ana  h a m   kengaydi,  sababi,  u   dengizlam i  birlash- 
tirishga  im k on   berdi.
XX  asm ing  50-90-yillarida  ja h o n   xo‘jaligida  m u h im   rol 
o ‘ynaydigan  davlatlar  paydo  b o id i.  Bu  davlatlarga  Sharqiy, 
Janu biy  
va 
Janu biy-S harqiy  
Osiyo, 
L o tin  
A m erikasi, 
Avstraliya,  K anad a  va  boshqalar  kirdi.  Bugungi  kunda  k o ‘p - 
gina  xorij  va  Rossiya  olim larining  ilm iy  tad qiq otlarid a  dunyo 
davlatlarini  iqtisodiy  jih a td a n   rivojlanishiga  k o 'ra   quyidagicha 
klassifikatsiyalashga  harakat  qilishm oqda.
0 ‘tgan  asm ing  90-yillaridagi  iqtisodiy  geograliya  darsligida 
ja h o n   m am lakatlari  8  ta gu m hg a  ajratilgan
1.  «K atta  yettilik  davlatlari»  (A Q SH ,  Y aponiya,  K anada, 
Buyuk  B ritaniya,  G F R ,  Fransiya,  Italiya);
2.
  «Yettilikka»  kirm aydigan  G ’arbiy  Y evropaning  rivojlan­
gan  davlatlari  (Shvetsiya,  Belgiya,  D aniya,  N iderlandiya, 
N orvegiya,  Avstriya,  Lyuksem burg,  Shveytsariya  va  bosh.);
64

---

3.  K apitalizm ga  o ‘tgan  davlatlar  (Avstraliya,  JA R,  Isroil, 
Y angi  Zelandiya).
4.  M D H   va  G ‘arbiy Y evropa  davlatlari;
5. 
Y uqori 
Y alM  
k o ‘rsatkichiga 
ega 
b o ‘lgan, 
Fors 
ko‘rtazidagi  neft  qazib  oluvchi  davlatlar;
6.  «Yangi  industrial  m am lakatlar»  Osiyo,  Afrika,  Lotin 
A m erikasi,  X itoy,  H ind iston ,  Braziliya.  M eksika,  A rgentina, 
V enesuela,  Turkiya,  M alayziya,  Singapur,  K oreya  R espubli­
kasi;
7.  «Osiyoning  to ‘rt  ajdarhosi»  Singapur,  K oreya  R espubli­
kasi.  Tayvan,  G onkong;
8.  Iqtisodiy  qoloq  davlatlar  (L o tin  A m erikasining  k o ‘pgina 
davlatlari,  Osiyo  va  Afrika  q ato r  davlatlari),  B M T   bunga 
dunyoning  40  ta  davlatini  kiritadi,  y a ’ni  bulardan  Bangladesh, 
N iger,  N epal.  Efiopiya,  Afg‘onistan,  C h ad ,  Som ali,  O keaniya 
davlatlari.
T ovar  ishlab  chiqarishining  o ‘sishi,  ja h o n   bozorida  dav­
latlar  o ‘rtasida  xom ashyo  va  m ahsulot  bozorining  raqobatini 
keltirib  chiqardi.  X alqaro  m e h n at  taq sim otning  vaqti  keldi. 
Jah o n   x o ‘jaligining  shakllanishi  va  rivojlanishida  halqaro 
geografik  m eh n at  taqsim otining  o ‘rni  va  aham iyati  beqiyosdir. 
G eografik  m eh n at  taqsim oti  bu  ijtim oiy  m ehn at  taqsim otining 
hududiy  shaklidir.  G eografik  m e h n at  taqsim oti  miqyosiga 
k o ‘ra  rayonlararo  va  halqaro  m eh nat  taqsim otiga  b o ‘linadi. 
H alqaro 
geografik 
m e h n at 
taqsim oti 
ja h o n  
x o ‘jaligini 
harakatlantiruvchi  kuchi  va  negizidir.  D unyo  m am lakatlari 
milliy  xo‘jaliklarining  ja h o n   xo‘jaliklarini  birlashtirish  asosida 
halqaro  m ehn at  taqsim oti  (X M T )  yotadi.