Folklorshunoslikka

15 
Махмуд Кошгарий. Девону луготит турк. Биринчи жилди-Тошкент: 
Фан,  1960.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qilishidadir. 
Xalq  qo‘shig‘i  vozma  adabiyot  namunasi  bo‘lgan 
qo‘shiqlardan  an’anaviyligi,  jamoaviyligi,  maishiy  yo‘nalganligi, 
variantliligi, ya’ni asrlar davomida xalq tomonidan og£zaki yaratilib, 
og‘zaki ijro etilib, og‘zaki meros qilib qoldirib kelinayotganligi bilan 
tubdan farq qiladi.
Xalq  qo£shiqlarining  tarixiga  nazar  tashiar  ekanmiz,  uzoq  ta- 
rixiy  taraqqiyot  davomida  qo‘shiqlar  mifologik  tafakkurdan  badiiy 
tafakkurga aylanib  borganligining  guvohi  bo'lamiz.  Shuning uchun 
qo‘shiqlarda  qadimiy tasavvur izlari  bilan bit qatorda, o‘rta asrlarda 
hamda kuni kecha yoxud bugun yuz berayotgan voqealar, kechinma- 
lar o‘z ifodasini topadi.
Turkiy xalqlarda «qo‘sh» so‘zi uch ma’noda: «kuylamoq», «qo‘sh 
qo‘shmoq» -  yer haydab, ekin ekmoq va juft  ma’nolarini bildiradi. 
Наг uch m a’no ham bir-birini inkor etmaydi.
«Qo‘sh»  mavsum,  ya’ni  bahor marosimida  ilohlarni ulug‘lab ay- 
tilgan  qutlov,  alqovdir.  (Saxa  turklarida  shomonlik  qo‘shig‘i  -   ku- 
turuu  -   so‘zi  kut  -   ruh,  uruu  --u!ug‘Iamoq,  qutlamoq  ma’nolarini 
anglatadi).16  Shuning  uchun  «kuy!amoq»ning  bevosita  hosildorlik 
kulti  bilan  aloqadorligi,  ekin-tekin  payti  bu  qo'shiqning  kuylanishi 
albatta shart bo'lgan.
Qo‘shiqning  qo‘sh  bilan  o’zaro  bog£liq  ekanini  folklorshunos 
olim Asqar Musaqulov o‘rinli izohlab bergan.’7
Ma’lumki,  qo£shiqlar  asosan  to‘rtliklardan  tashkil  topgan.  Ikki 
misraning birikib, juftlik, ya’ni «qo'shiq» hosil qilishi  shunchaki ta- 
sodif emas.
« E r-xotin- qo£sh ho£kiz»  degan maqol bor.  Qo£sh haydamoqning 
ko'chma ma’nosi qiz va yigitning qo‘shilishi, ya’ni oila. qurishi,  juft- 
lashishidir.  Xalq qo‘shiqlarida bu tasawurlar o‘zining  chiroyli  ifoda­
sini topgan.  Shunday ekan, yuqoridagi maqol bilan qo'shiq kuylayot- 
ganda «juft bo£lsin» degan ibora ham aslida qo£sbiq va juftlikni muqa- 
ddas deb bilish bilan bog'liq qadim tasawurlaming malisulidir.