O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti


“Devon...”dagi  adabiy  parchalar



Download 4,74 Mb.
Pdf ko'rish
bet486/599
Sana02.08.2021
Hajmi4,74 Mb.
#136721
1   ...   482   483   484   485   486   487   488   489   ...   599
Bog'liq
ozbek mumtoz adabiyoti tarixi (2)

 “Devon...”dagi  adabiy  parchalar.  “Devon...”da  umumiy  hajmi  764  misra  bo‘lgan  289 
to‘rtlik va ikkilik (bayt) she’riy namunalar berilgan. 
Fitrat “...namunalari”ning birinchi qismida 14 turkumda shartli sarlavhalar bilan bir qancha 
to‘rtliklar berilib, ularning izoh va tarjimalaridan tashqari olim ikki marsiyani mazmun va mavzu 
jihatidan farqlaydi. Ma’lumki, Fuod Ko‘prulu “Devon”ga kirgan parchalarni adabiy nav’ jihatidan 
“Marsiya,  doston,  ov  qo‘shiqlari,  ishq  va  sharob  she’rlari  hamda  hikmatlar”dan  iborat  deb 
ko‘rsatgan  edi.  Shu  bilan  birga  olim  “Turk  adabiyotining  manshai”  maqolasida  Alp  Erto‘nga 
mavzusidagi to‘rtliklarni o‘zaro mazmun jihatdan bog‘lab, ularni to‘rt marsiyaga ajratgan ham edi. 
Fitrat bu qarashlarni isloh etib, avvalo, Alp Erto‘nga nomi bilan bog‘liq manzumalar to‘rt marsiya 
emas, balki ikki marsiyani tashkil etishini isbotladi. Qolgan ikki marsiya haqida “boshqa unvonlar 
berish  kerak”  degan  fikrga  keldi.  Fitrat  “Devon”dagi  “O‘g‘uzlar  bilan  urush”  deb  nom  bergan 
parchani  milodiy  VI-VII  asrlarga  taalluqli  ekanini  aniqlaydi.  Devondan  tanlab  olingan  adabiy 
parchalarni esa  ikki qismga  ajratadi:  Birinchisi,  asosan, to‘rtliklardan iborat bo‘lib, undagi  asarlar 
qisqa vaznda aytilgandir. Bular tasviriy parchalar bo‘lgani uchun ular mavzu jihatidan quyidagicha 
tasnif  qilingan:  Alp  Erto‘nga  marsiyasi,  Yoz-Qish  munozarasi,  Bir  urush  maydoni  haqida,  Yoz 
o‘yunlari, Ovdan urushg‘a, Tog‘ush begining urushi, Uyg‘urlar bilan urush, Ikki savdogar orasida, 
Ayriliq  (hijron),  sevgiga  oid  parchalar  (7  parcha),  Uch  urush  (5  parcha),  Bir  urush,  Doston 
boshlang‘ichi (6 parcha) va Bir marsiya (3 parcha). 
Fitrat  tasnifida,  ikkinchi  qism  ikkiliklardan  iborat  bo‘lib,  ular  ta’limiy–axloqiy 
mazmundadir.  Fitrat  masnaviylarni  quyidagicha  mavzularga  ajratadi:  Nasihat,  Mehmon  tutish 
to‘g‘risida,  Tarbiya  to‘g‘risida,  Bir  go‘zal  to‘g‘risida,  E’tiqodiy  bir  parcha,  O‘g‘limga  nasihat, 
Dunyodan  shikoyat,  Sevgan  bir  kishi  uchun,  Boylikni  maqtaydir,  O‘gut,  Maqtanish,  Boylik 
to‘g‘risida,  Aldangan  bir  kishiga,  O‘zini  maqtab,  Ayrilish,  Diniy  nasihat,  Mehmon  to‘g‘risida, 
Rohat to‘g‘risida. 
Fitrat  o‘z  majmuasiga  uchinchi  qism  orttirgan  va  bunda  “manzumalarning  ba’zi  so‘zlarini 
izoh  qilish,  ba’zi  so‘zlardagi  sarfiy  (morfologik  –  H.B.)  va  savtiy  (fonetik  –  H.B.)  ahamiyatli 
nuqtalarni  chizib  o‘tgan”.  Bu  jihatdan  muallif  Mahmud  Koshg‘ariy  yo‘lidan  borgan.  Bundan 
tashqari Fitrat  har  bir manzum  parchaning  nasriy  bayonini  yozib  chiqqan (1)  va  janrini  aniqlagan 
(2).  Qadimgi davr adabiy yodgorliklarining mavzu jihatini belgilgan (3), mazmunan ularni bir-biri 
bilan  bog‘lashga  harakat  qilgan  (4),    vazn  xususiyatlarini  aniqlagan  (5),  asarning  shakli  (6)  va 
qofiyasiga oid fikrlar (7)ini ifoda qilgan
87

“Devon...”da 318 ta maqol va hikmatli so‘zlar keltirilgan bo‘lib, ulardan 26 tasi ikki marta, 
6  tasi  uch  marta  tilga  olingan.  Bu  maqollar  turkiy  xalqlarning  falsafasi,  turmush  tajribasi,  hayot 
hodisalariga munosabatini anglatadi.  
Fitratdan so‘ng ayni yo‘nalishda ilmiy yumushlar amalga oshirilmagan bo‘lsa ham jahonga 
larza solgan buyuk ilmiy asarni o‘rganishga va zamonaviy tillarga tarjima qilishga o‘ziga xos yo‘l 
ochilgan.  
 
                                                 
86
 Қаранг: Ramiz Əskər. Mahmud Kaşğarinin 1.000 illik yubileyinə 1.000 biblioqrafik Göstərici. Bakı, 2008. S.6-7. 
87
  Фитрат  асарининг  замонавий  нашри  учун  қаранг:  Фитрат.  Энг  эски  турк  адабиёти  намуналари. 
Адабиётимиз  тарихи  учун  материаллар.  /  Нашрга  тайёрловчи  ва  сўнгсўз  муаллифи  О.Ҳамраева.  (Масъул 
муҳаррир ва сўзбоши муаллифи Ҳ.Болтабоев). – Т.: MUMTOZ SO’Z, 2008. 


 
329 

Download 4,74 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   482   483   484   485   486   487   488   489   ...   599




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish