V. S. Xan Koreya tarixi обязательный экзем пляр



Download 4,06 Mb.
Pdf ko'rish
bet42/65
Sana31.07.2021
Hajmi4,06 Mb.
#134067
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   65
Bog'liq
Koreya tarixi

I jtim o iy -s iy o s iy  
Turli  taq iq la r  va  c h ju sian lik n in g   o m m a-
so h a la r d a g i  y a n g i 
viy  ra v ish d a  q a t'iy  in tiz o m  o 'rn a tilish ig a
y o 'n a lish la r  
q a ra m a sd a n , u n g a   q arsh i m u x o lifa t h am
o 'sib   b o rd i.  C h u n o n c h i,  bu  d a v r d a   Xo 
G y u n   (1569-1618)ning  "X on  Gil  D o n   h a q id a   q issa"  n o m li  asari 
p a y d o   b o 'ld i.  U n d a   x u d d i  R obin  G u d n i  esg a  so la d ig a n   oliyjanob 
q aro q ch i q a h ra m o n  Y uldo e rta k la r o roliga tu sh ib  q o lad i va u  y e rd a  
o 'z   p o d sh o lig ig a   aso s  soladi.  Bu  d a v rd a   h atto k i  n eo k o n fu tsiy ch i- 
lik ich id a h a m  g 'a la y o n la r b o 'lib   tu rg a n .  M u sta h k a m  e 'tiq o d li Son 
Si  R yo ld an   farq  q ilg an  Li  I  Xan Von C h in   (1682-1750)ning  izd o sh i 
b o 'lib ,  " q o n u n la rn i o 'z g a rtiris h "   g 'o y a sin i ilg ari su rg a n . U n in g  fik- 
richa,  q o n u n la r  a n c h a   esk irg a n ,  q a d im g i  X itoy  q o n u n la ri  aso sid a 
y a ra tilg a n i bois m a z k u r q o n u n la rn i o 'z g a rtirish   kerak.
C hju sian lik k a  q arsh i  yangi  o q im la r p a y d o  b o 'ld i.  M asalan , Xan 
ta 'lim i m a k ta b i vakillari Yun Xyu (1617-1680) va Pa к Se D an (1629- 
1703)lar  rad   etib   b o 'lm a y d ig a n   n u fu z li  C h ju   Sini  m u m to z   m a tn - 
lar  izohlo v ch isi deb , u n in g   m a tn la ri to 'g 'r id a n - to 'g 'r i X an  sulolasi 
d a v rig a  b o rib  taqalish i h a q id a  fikr b ild irish g a n . O 'z in in g  b id 'a td a n  
ib o rat  q a ra sh la ri  orq ali  Yun  Xyu  joniga  q a sd   q ilg a n   b o 'lsa,  P ak  Se 
D an esa C hju Siga q ilgan tu h m a ti u c h u n  u n in g  a sa rla ri yoqilib, o 'z i 
s u rg u n  q ilinadi.
C h ju sia n lik k a  a n c h a  k a tta   za rb a   b e rg a n   "an iq   ilm "  ta ra fd o ri  -  
sirxak m ak tab id ir. " H a q iq a tg a  y etish  u c h u n  a n iq  d alilla r a sisid a  h a ­
ra k a t"   nom li  sh io rg a  ega  b o 'lg a n   sirx ak c h ila r  sxolastik  chjusianlik 
va b o sh q a xildagi b id 'atlarg a,  irim -sirim la rg a  ish o n ish n i ta n q id  qi- 
lish ad i. T anqidiy  tahlil aso sid a   m a m la k a tn in g  b u  d a v rd a g i  g 'o y asi 
u n i za m o n a v iy la sh tirish   b o 'lg an .
"S irxak"  g 'o y a sin in g   y etak c h ila ri  Li  Su  G v an   (1563-1627),  Xan 
Рек  K yom   (1552-1615)  va  Kim  Yu к  (1580-1658)lar ed i.  Li  Su G van 
K o rey an in g   xalq aro   alo q alari  ta ra fd o ri  b o 'lg a n   b o 'lsa,  Kim   Yu к 
Xan  Рек K yom  b ila n  b irg a lik d a  g u ru c h  so lig 'i h a q id a g i q o n u n n in g  
m u alliflari h iso b lan ad i.
Lyu  Xen  Von  (Pange,  1622-1673)  esa  Sirxak m ak tab in in g   asosc- 
hisidir. U n in g  fikricha,  b arch a n a rsa d a  isbot va dalillarga asoslanish 
lozim .  M az k u r talablarni m istika va d in  q o n d ira olm aydi.  C hjusian- 
la rd a n   farqli  ra v ish d a  u la r jam iy atd ag i  m u a m m o la r  yechim ini  o 'z  
u ru g 'd o sh la ri m anfaati y o 'lid a hal qilishga u rin g an lar, Lyu Xen Von


V I  B ob.  C h O S O N   S U L O L A S I.  2  §.  S o 'n g g i C h o s o n
8 5
boshchiligidagi  h a ra k a t u c h u n   ijtim oiy  m u n o sab atlarn i  o 'z g artirish  
m asalasi  tu ra r  edi.  P ange  islohotlari  loyihasi  q u y id ag ilarn i  o 'z   ic- 
hig a  olgan:  1)  y erla m i  u m u m la sh tirish   va  u larn i  shom o n lar,  b u d - 
d a v iy   ro h ib lar  va  g ey sh a la rd an   istisno  h o ld a  ten g   taqsim lash;  2) 
"k v ago"  im tih o n lar  alm ash in u v i  tizim ini  tav siy alar  aso sid a  yo'lga 
qo 'y ish ; 3) b arch a u c h u n  b ir xil sh aro it  yaratish,  tab aq a larg a bo'lish  
va  qulchilikni  tugatish;  4)  h u k u m a t tuzilishi  b o ra sid a g i  islohotlarni 
o 'tk a z ish  va qirollik oilasi b y u d jetin i q ay d  etib borish; 5) h ay o tg a fan 
y u tu q la rin i joriy  etish; 6)  inson  h u q u q la rin i h u rm a t  qilish, jazolarni 
erkinlashtirish,  q iy n o q larn i  taqiqlash;  7)  to v a r-p u l m u n o sa b a tla rin i 
rivojlantirish  (erkin  sav d o -so tiq ,  so liq lam i  to 'la sh   va  e 'tiro z lar  u c­
h u n  m ab lag 'lar); 8) y ag o n a soliq tizim iga kirish va h.k.
S irxak  ta 'lim o tin in g   yirik  n a m o y a n d a la rid a n   b iri  Li  Ik   (1682- 
1764)  h iso b la n a d i.  Li  Ik  Y evropa  ilm ini  o 'z la sh tirg a n lig i  bilan 
m a s h h u r  b o 'lg a n .  H atto ,  K o rey a  y ak k a la n ib   q o lg a n   XVIII  a srd a  
h a m   d u n y o   h a q id a g i  ta s a v v u rla r m a v ju d   bo 'lib ,  Li  Ik  Y erning  y u - 
m aloqligi,  u n in g   ay lan ish i,  Yer,  O y  va  Q u y o sh   hajm i  va  u la rn in g  
to rtish u v  n u q ta si h a m d a  O y Q u y o sh  k ab i y o ritish i h a q id a  bu  d a v r 
u c h u n   in q ilo b iy  k o 'rin is h d a g i  fikrlarni  ilgari  su rg a n .  Li  Ik tu rli  ta- 
b iiy  ofatlar,  x u su sa n ,  y e r q im irla sh i,  toshq in lar,  b o 'ro n ,  h a v o  haro - 
rati  o 'z g a rish i b o ra sid a   ilm iy q a ra sh la rin i  b ild irg an .
Li  Ik  fikricha,  m a m la k a tn in g   q a s h sh o q la sh u v in in g   oltita  saba- 
bi b o 'lg an :  1)  k re p o s tn o y   qullik;  2)  ta b a q a la n ish   tizim i; 3)  "k v ag o " 
tizim i;  4)  se h rg a rlik   va  b id 'at;  h u n a r m a n d la rn in g   z e b -z iy n a t  b u - 
y u m la rig a   m a x su s  ix tiso slash u v i;  5)  ro h ib la rn in g   tek in x o 'rlig i;  6) 
m e h n a tg a  m u n o sib  b o 'lm a g a n  h a q  to 'lan ish i.
Pukxak  y o 'n a lish i  ("S him ol  fan i")  ta ra fd o rla ri  -   Xon  D e  Yen 
(Tam xon,  1731-1783), P ak C hi  Von  (1737-1805),  P ak C h e G a (1750- 
1805) va C h o n  Yak D en  (1762-1836)lar sirx a k istla r ta s a rru fid a  bo 'l- 
g anlar.  B a'zi  h o la tla rd a   esa  u la rn i  sirxaklam m g  b ir  ta rm o g 'i  d eb 
h a m   h iso b lash g an .
Xon  D e  Yen  X itoyga  b o 'y s u n is h g a   q a rsh i  ch iq q an .  U rn u m a n , 
o lim la r ch ju sian lik  ta 'lim o tig a  q a rsh i ch iq ish g an . U la rn in g  fikricha, 
fan   a n iq   b ilim la rg a   aso slan ish i  lozim .  Xon  D e  Yen  h u d d i  avv alg i 
ta ra fd o rla ri k ab i y e rla m i b a ra v a r taq sim la sh n i,  y er so lig 'i esa o lin ­
g a n   h o siln in g   1/10  q ism id a n   o sh ib   k etm aslig in i  tak lif  q ilgan.  M u- 
tafak k irlar,  m a m la k a t  riv o jlan m aslig in in g   sa b a b la rid a n   b iri  -   b u


86
VI  B ob.  C h O S O N   S U L O L A S I.  2 §. S o 'n g g i  C h o s o n
y a n b a n la r m e h n a tin in g  q a d rsiz la n ish i, d e b  b ilganlar. U la r  m e h n a t 
m ajb u riy atin i  joriy q ilish  va  m e h n a t q ilish d a n   b o 'y n   to v la g a n la rn i 
n a s l-n a s a b id a n  qati n a z a r jazo la sh n i talab  qilg an . B u n d a n  tash q ari, 
u la rn in g   fikricha,  "u   d e h q o n   yoki  sa v d o g a r  o 'g 'li  b o 'lis h id a n   qati 
n azar,  kim ki  q o b iliy at va bilim   sohibi  b o 'lsa,  m a m la k a tn i  b o sh q a- 
rish  im k o n iy a tig a ega b o 'lm o g 'i lozim , a g a r k im n in g d ir iq tid o ri  va 
fa n g a  qiziq ish i b o 'lm a sa ,  garchi  u   b irin c h i v a z ir  o 'g 'li  b o 'lsa   h am , 
q o ra   m e h n a tn i  b ajarish i  lozim .  S hu  b ila n  b irg a,  Xo  De  Yen  b a rc h a  
iq tid o rli b o la la ru c h u n  bilim  o lish  y a ra tish n i tak lif qiladi.
Pak C hi Von  (Yenam,  1737-1805) h a m  ch ju sian lik n i ta n q id  qilib, 
u n i h a y o td a n   u z o q la sh g a n ,  "n a slsiz  o 'z b ila rm o n "  d e b  ta n q id   qildi 
va  xorij  y u tu q la rin i  o 'rg a n ib ,  joriy  etish g a   d a 'v a t  qiladi.  U  q adi- 
m iy a tn i  chju sian lik k a  o 'x sh a b   g 'o y a v iy la sh tirish g a   q a rsh i  chiqadi. 
O 'z g a ru v c h a n   h a y o tg a   oid   sav o llarg a  q a d im g i  m a n tla r javob  b e ra  
o lm ay d i.  Yangi  d u n y o  y an g i  q a ra sh la rn i  ta la b  etadi.
Y erning  te n g   taq sim la n ish i  to 'g 'ris id a g i  sav o lg a  javob  b e ra r 
ek an ,  P ak  C hi  Von,  y e r  b a rc h a   d a v rla rd a   h a m   h u k m d o r  q o 'lid a  
b o 'lm a g a n ,  sh u   bois  " u   q a n d a y   qilib  va  k im n in g   m u lk i  b o 'lish ig a  
e'tib o r  berishi  lozim ?"  d e g a n   savolni  o 'rta g a   q o 'y d i.  O lim la r  yer- 
d a n   fo y d a la n ish n i  ch eklash,  h a r   b ir  kish i  n a d e l  olish   h u q u q ig a  
ega  b o 'lish i,  lekin u n in g  h ajm i  ch e k la n ish i  lo zim   d e g a n  q a ra s h la r­
ni  ilgari  su rd ilar.  A ynan  sh u   ta rz d a   b o sh q a la rn in g   y erla rin i  bosib 
olishga  b a rh a m   b e rila d i  va  h ec h   kim   q o n u n d a g id a n  o rtiq c h a   y er­
ga eg a lik  qila o lm ay d i.
P ak  C hi Von  ja m iy a tn in g   tab a q a v iy   tizim in i jid d iy   ta n q id   q ildi 
va  "o liy jan o b "  va  " q a ra m "   ta rz d a   b o 'lin ish n i  b e k o r  q ilish ni  talab  
qildi. U  "o liy jan o b " o q su y a k la rn i  " q a ro q c h ila r"  va u la rn in g  o d o b i- 
ni " q a ro q c h ila r ax lo q i" d e b  atad i. P ak C hi Von "Y anban to 'g 'ris id a g i 
q issa " d a   sa v d o g a r  q a n d a y   qilib  x o n a v a y ro n   b o 'lg a n   y a n b a n d a n  
sh ajarasin i sotib o lganligi, lekin u  y a n b a n  q a n d a y  qilib x o n a v a y ro n  
b o 'lg a n lig in i  eshitib,  u n v o n d a n   v oz  k e c h g an lig in i  ta 'rifla d i.  "Y an­
b an  b o 'lish  q aro q ch i  b o 'lish  b ilan   b a ro b a rd ir" , d e g a n  ed i u.
P ak  C hi  Von  g 'o y a la ri  u n in g   s h o g ird i  P ak  C he  G a  (1750-1805) 
to m o n id a n  riv o jlan tirild i. P ak C h e G a -  xorij tajrib asin i o 'z la sh tirish  
ta ra fd o ri b o 'lg a n . S hu b o is u   d e n g iz  sa v d o sin i  riv o jla n tirish d a  jon- 
bozlik  k o 'rsa tg a n .  O lim la r  "k v ag o "  tizim i,  g eo m an tiy a,  fol  ochish 
va b a s h o ra t q ilish  kabi  ta b a q a la n ish  tizim in i  ta n q id   qildilar.


V I  B ob.  C h O S O N   S U L O L A S I.  2 §. S o 'n g g i C h o s o n
8 7

Download 4,06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   65




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish