X orijiy d a v la tla r n in g
B oshqa to m o n d a n , za iflash g an va eskir-
b o stir ib k ir is h i
g an izo ly atsio n izm tizim in in g tu g ati-
lish ig a va xorijiy d a v la tla r va u la r bilan
birg a k a p ita listik m u n o s a b a tla r tizim in in g kirib kelish ig a sh a ro it
y arag an lig in i h a m a lo h id a e 'tiro f etish m a q sa d g a m u fo v iq d ir. XIX
a s rn in g ik k in ch i y a rm id a K oreya tu rli m a m la k a tla rn in g x o m ash y o
b o zo rig a va a rz o n ish ch i k u c h ig a eg a o 'z ig a xos m a y d o n g a a y la n
di. V a q t-v aq ti b ilan inglizlar, ru slar, fra n su z la r, a m e rik a lik la r va
y a p o n la r K oreya h u d u d id a p a y d o b o 'la b o sh la d i. U la rn in g h a r a
katlari K oreya b ila n m u n o sa b a tla rn i o 'rn a tis h o rq a li m am lak at-
d a g i ichki z id d iy a tla rd a n fo y d a la n ib , K oreya h u k u m a tin i q aram
q ilish g a q a ra tilg a n edi.
9 0
V I B o b . C H O S O N S U L O L A S I. 2 §. S o 'n g g i C h o s o n
Bu d a v r d a u c h fra n su z m issio n e ri y a sh irin h o ld a K oreya h u d u
d ig a kirib kelg an lig i u c h u n 1839 y ild a o 'lim jazosiga h u k m q ilin d i.
1846 yili K oreya h u d u d id a fra n su z la rn in g u c h ta h a rb iy kem asi,
1847 y ild a esa y an a ikkita h a rb iy k em asi p a y d o b o 'ld i. U la r ko
re y s h u k u m a tid a n m issio n e rla rn in g qatl q ilin ish sab a b la rig a izo h
b e rish n i talab qiladilar. K oreys a m a ld o rla rin in g tu sh u n tirish ic h a ,
m issio n e rla r o g o h la n tirish la rg a q a ra m a s d a n k o 'p b o ra K oreya qo-
n u n la rin i b u z g a n la r. 1866 yili y an a 9 ta fra n su z m issio n e ri va 10
m in g g a y a q in k o re y s k ato lik la ri qatl q ilin ad i. Bu sa fa r 7 ta h a rb iy
k e m a d a fra n su z e sk a d ra si jo 'n a tila d i. A vvaliga fr a n s u z la r K anxva
d o o ro lid ag i K anxva sh a h rin i eg a lla g an b o 'lsa, k ey in ch a lik k o rey s
q u ro lli k u c h la ri to m o n id a n to r - m o r etiladi.
A y n an sh u yili K oreya h u d u d ig a a m e rik a lik la rn in g "G en eral
S h erm an " no m li h a rb iy d e n g iz k em asi keladi. U lar K oreyani ta rk
e tish n i ista m a g a n la ri u c h u n yoqib y u b o rila d i. 1868 yili ikk ita A m e-
rik a h a rb iy k e m asid a k e lg a n d e s a n t T e v o n g u n o ta sin in g q ab rin i
ta lo n -ta ro j qiladi. A m m o , u la r m ah alliy ah o li to m o n id a n h a y d a b
y u b o rila d i. A m e rik a lik la r h a m o 'z h a ra k a tla rid a n v oz kechm ay,
1871 y ild a y an a 5 ta h a rb iy k e m a va floti b ila n K oreya q irg 'o q la rig a
k eladi. K a n x v ad o o ro lid a k a tta q a rsh ilik k a u c h ra g a n a m erik alik la r
o ro ln i ta sh la b chiq ish g a m a jb u r b o 'lad ilar.
M ah alliy ah o lin i chet ellik la rg a q a rsh i q o 'y is h m a q sa d id a T evon
g u n m a m la k a tn in g tu rli h u d u d la rig a y o d g o rlik to sh lari o 'rn a tib ,
u n g a " g 'a rb v a rv a rla rin i iliq k u tib olish, m a m la k a tn i so tish b ilan
b a ro b a rd ir" , d eb yozib q o 'y is h h a q id a b u y ru q b e ra d i. S h u n in g
d ek, u Y aponiya b ila n 6 0 -y illa rd a u z ilg a n d ip lo m a tik m u n o s a b a t
larni q a y ta tik la sh g a q a rsh i chiqadi.
1873 yil Kojon te v o n g u n n i m a m la k a t b o s h q a ru v h o k im iy a tid a n
c h e tla td i va h o k im iy a t u n in g x o tin iq a rin d o sh la rid a n b o 'lg a n qiro-
licha M in M yon Son q o 'lig a o 'td i. O 'z v a q tid a u h a m c h e t m a m la
k a tla r b ila n s a v d o m u n o sa b a tla ri olib b o rish va p o rtla rn i xorijlik-
larg a o ch ish ish la rid a n c h e td a tu rd i. Yangi h u k u m a t Y aponiya b ilan
m u n o sa b a tla rn i q a y ta tik la sh g a ta y y o r edi, lek in o x ir-o q ib a td a u n i
ten g alo q ala r qon iq tirm ay , ek sp a n siy a siy o satin i ish lab chiqdi.
1875 y ild a y a p o n la rn in g "U n y o " n o m li h a rb iy k em asi K anxva
k o 'rfa z ig a kird i. K an x v ad o o ro lid ag i k o rey s g a rn iz o n i o g o h lan ti-
ru v c h i o 't ochdi. B unga jav o b an y a p o n la r d e s a n t tu sh irib , qal'an i
V I B ob. C h O S O N S U L O L A S I. 2 §. S o 'n g g i C h o s o n
9 1
(fort) egallab, k o re y s b a ta re y a la rin i y o 'q qildi. K oreyslar o ro l
n i ta rk e td i, lekin 1876 y ild a q a y ta ja n g qilib y a p o n flotiliyasini
o ro ld a n siqib ch iq ard i. F ev ra ld a K oreya sh a rtn o m a im zo lash g a
m a jb u r q ilin d i, a v g u s td a esa m a z k u r s h a rtn o m a g a q o 'sh im c h a si
fa tid a q a to r y an g i ta la b la r k iritildi. U n g a k o 'ra , k o re y sla r y a p o n
k e m a la ri u c h u n p o rtla rin i ochishi, y a p o n sa v d o g a rla rig a im tiyozli
sh a ro itla rd a s a v d o -so tiq n i a m alg a o sh irish im k o n iy a tin i yaratib
b e rish talab lari q o 'y ild i. S h u n in g d e k , y a p o n sa v d o g a rla ri bojxona
to 'lo v la rid a n o z o d qilinib, u la rn in g K o rey ad a s u d q ilinishi ta q iq
la n d i. S h artn o m a b a n d la rig a k o 'ra , K o re y ad a y a p o n p u l b irlig in in g
am al q ilin ish ig a ru x s a t b erildi.
K o re y ad ag i m a v ju d ta'sirin i y o 'q o tis h d a n x av fsira g a n X itoy y a
p o n e k sp a n siy a sig a q a rsh ilik qilish g a h a ra k a t qildi. U n in g y o rd a -
m i b ila n K oreya 1882 y ild a d a stla b A Q Sh, s o 'n g ra A ngliya, G erm a-
niya, R ossiya, Italiya, F ransiya, A vstriya, B elgiya va D aniya b ilan
s a v d o s h a rtn o m a la rin i im zo lad i. K o re y an in g z a if iq tiso d iy o ti va
h im o y a la n m a g a n b o zo rig a xorijiy k a p ita l va m a h s u lo tla rn in g k i
rib k elishi n a tu ra l xo'jalik k a p u tu r y etk az d i. N atijad a, K o re y an in g
q ish lo q xo'jaligi m a h su lo tla ri, ch a rm m o llari va q im m a tb a h o m e-
tallari c h e t m a m la k a tla rg a ch iq arib y u b o rild i. Bu h o la t esa d e h q o n
la r va h u n a r m a n d la rn in g x o n a v a y ro n b o 'lish ig a olib keldi.
Y uqoridagi h o la tla r chet ellik la rg a q a rsh i k ay fiy a tn i k eltirib chi
q a rd i va 1879 y iln in g 13 a p re lid a P u s a n sh a h ri ah o lisi y a p o n h a r
b iy k em ala ri g u ru h in i s h a h a rd a n h a y d a b ch iq arad i. A m m o keyin-
gi k u n i y a p o n h a rb iy la ri a h o lin i o 'q q a tu tg a n . 1881 yil In c h x o n va
lyju s h a h a rla rid a isy o n la r ro 'y b e rd i. 1882 y iln in g iy u lid a p o y ta x t
g a rn iz o n i so ld a tla ri 13 o ylik q a m a ld a n s o 'n g o ylik m a o sh o 'rn ig a
q u m g a a ra la sh g a n g u ru c h b e rilish id a n n o ro z i b o 'lib , n a m o y ish qi-
lish d i. Q o 'z g 'o lo n c h ila r o z iq -o v q a t o m b o rin i v a y ro n qilgach, ofit-
se r (zo b it)lar m a k ta b ig a h u ju m qilib, y a p o n ofitserin i qatl qildilar.
S o 'n g ra , u la r y a p o n v ak o latx o n a sin i yoqib y u b o rib , b u y e rd a g i b ir
n e c h ta x o d im la rn i o 'ld iris h d i va v a n la r q al'asi to m o n y o 'l olishdi.
H o k im iy a t te v o n g u n la rg a q ay tarilg a ch , qiro lich a qochib k e ta d i va
X ito y d an y o rd a m so 'ra y d i. X ito y d an y u b o rilg a n 3 m in g a s k a r va
q iro lich ag a so d iq b o 'lg a n q o 's h in q o 'z g 'o lo n n i b o stira d i. T evon
g u n X itoyga jo 'n a tib y u b o rilad i.
Q o 'z g 'o lo n d a n s o 'n g Y aponiya K oreyani y an g i Inchxon sh artn o -
9 2
VI B o b . C h O S O N S U L O L A S I. 2 §. S o 'n g g i C h o s o n
m asin i im zo lash g a m a jb u r qildi. U sh b u sh a rn o m a g a m u v o fiq K o
rey a o 'ld irilg a n y a p o n o ilalari u c h u n to v o n p u li to 'la d i. S h u n in g
dek , y a p o n q o 'sh in la rin in g S eulga kirish i (m issiyani q o 'riq la sh i
u c h u n )g a va m issiy a ish tiro k c h ila rin in g m a m la k a t b o 'y la b erk in
y u rish la rig a ru x sa t b erildi.
O 'z n a v b a tid a , X itoy o 'z in in g 3 m in g kish ilik ask a rin i S eulda
q o ld ird i. 1882 yil s e n ty a b rid a K oreya va X itoy o 'r ta s id a s a v d o b i
tim i im zo lan ib , u n g a k o 'ra xitoylik s a v d o g a rla rg a im tiy o zla r b e
rildi. X itoy o fitserlari K oreya arm iy a sin i q a y ta tash k il e tish g a ki-
rish d i. K orey ad ag i h a rb iy m a sa la la r xitoylik g en e ral Y uan Shikay,
tash q i ish la r esa m illati asli n em is b o 'lg a n P. M y u lle n d o rf (Xitoy
h u k u m a tid a ish lag an ) z im m a sig a y u k latild i.
Do'stlaringiz bilan baham: |