Gidroekologiya

Loyqani qurituvchi maydon. 
1-quritish maydoniga loyqani olib keluvchi kanal; 2-loyqa tushishini boqaruvchi maslama; 
3-loyqa tushadigan tarnov; 4-kichik vagonchalar uchun mo’ljallangan temir yo’l; 5- pishiq 
g’ishtdan qurilgan quvur; 6-teshikli quvur; 7-shag’alli qavat; 8-qum qavat; 9-loyqa cho’kma qavat; 
10-yog’li loy to’shak. 
 
Metantenkda ishlangan cho’kma tarkibida colloid birikmalar bo’lmaydi, shuning uchun ham 
cho’kmaning qurishi ancha tez bo’ladi, o’zidan noxush hid chiqarmaydi, pashshalar ko’paymaydi. 
Cho’kma o’z tarkibida ko’pdan-ko’p biogen elementlar, azot, kaliy, fosfor, natriy, kalsiy, mis, rux 
va boshqalarni ushlaydi. Demak, qurigan cho’kma o’g’it sifatida qishloq xo’jaligida ishlatilishi 
mumkin. Lekin shahar chiqindi suvlari tarkibiga galvanik  sexlarning chiqindi suvi tushib qolsa, 
unda cho’kma tarkibidagi og’ir metallardan qishloq xo’jaligi ekinlari zararlanib kishi sog’lig’iga 
putur yetkazishi mumkin. 
Keyingi bosqichda cho’kmani quritish yoki namligini kamaytirish ishlari turadi. Buning 
uchun maxsus cho’kma quritish maydonlari tashkil qilinadi. Bunday maydonlar chuqur bo’lmagan 
tekis yerdan kovlanib quriladi. Bu chuqurlik filtrlovchi materiallar bilan to’ldiriladi. Agar yer osti 
suvlarining filtrlangan cho’kma bilan ifloslanishi kuzatilmasa, cho’kmani yerning o’ziga to’kish 

---

 
90 
mumkin. Agar grunt suvlari ifloslanishi xavfi tug’ilsa, unda cho’kma tushiriladigan joyga suv sizib 
tushmasligi uchun drenaj naylar o’rnatiladi, ustiga 30-50 sm. qalinlikda filtrlovchi material 
qoplanadi.  
Cho’kma-loyqa 20-30 sm. qalinlikda tayyorlangan maydonga truboprovodlar orqali 
oqiziladi. Cho’kma ostidagi filtrlovchi material namlikni tez o’tkazadi, u tez quriydi.  
Cho’kma tarkibidagi suvni qayta tindirmay xlorlab to’g’ridan-to’g’ri ochiq suv havzalariga 
tashlansa bo’ladi.Katta tozalash inshootlarida cho’kmaning namligi 78-80% ga kamaytiruvchi 
moslamalar bor, keyinchalik yuqori temperaturada barabanli quritgichlarda quritiladi, so’ngra 
qishloq xo’jaligi shudgorlariga to’kiladi.