Gidroekologiya

Aerotenklar  chuqurligi 3-5 metr, eni 8 metr va uzunligi bir necha o’n metr qilib 
loyihalanadi. 
Loyqani osilma holatda saqlab qolish uni suv bilan aralashtirib turish va chiqindi suvlarni 
oksigen bilan ta’minlash uchun suvga kompressorlar yordamida bosim bilan havo yuboriladi. 
Chiqindi suvlarni jadal tozalash usuli 1887-yilda tavsiya qilingan edi. 1914-yilda aerotenk 
deb ataladigan inshoot qurildi. Keyinchalik aerotenklar shahar chiqindi suvlarini tozalash uchun 
yagona vosita bo’lib qoldi. Aerotenkning asosiy ish jarayoni faollashgan loyqaga va havo 
oksigeniga qaratilgan. 
Faol loyqa  –  biotsenoz asosan mikroorganizm –  mineralizatorlardan iborat. Uning asosiy 
xususiyati o’ziga organik moddalarni shimib, oksidlab zararsiz holatga keltirishdir. Faol loyqaning 
biotsenozi turlicha bo’lib, ular chiqindi suvni tozalashda katta rol o’ynaydi. 
Aerotenkdagi biologik oksidlanish jarayoni shartli ravishda uch davrga bo’linadi. Birinchi 
davrda chiqindi suv faol loyqa bilan aralashgandan so’ng uning tarkibidagi moddalar loyqa 
zarrachalar yuzasiga shimiladi, yog’lar, karbon suvlar oksidlana boshlaydi. Natijada chiqindi 
suvlarning oksigenga bo’lgan biokimyoviy talabi 40-80% pastga tushib ketadi. Birinchi davr 1,5-2 
soat davom etadi. Ikkinchi davrda sekin oksidlanuvchi organik moddalar sekin-asta parchalanadi. 
Natijada faol loyqani shimish qobiliyati tiklanadi. 
Uchinchi davrda, ammoniy tuzlarining nitrifikatsiyasi boshlanadi. Uch davr uchun 6-8 soat 
vaqt ketadi. Tozalanish jarayoni yaxshi o’tishi uchun suvdagi oksigen miqdori bir litr suvga 15-20 
mg, azot 5-6 mg. ga teng bo’lishi kerak. 
Chiqindi suvlarni tozalsh uchun mo’ljallangan aerotenklarning bir qancha sxema va 
loyihalari mavjud. Eng keng tarqalgan va ancha soda tuzilgan sxema bir pog’onali aerotenk 
hisoblanadi. Bunda faol loyqa qayta tiklanmaydi. 
Bunday aerotenklarni qurish ancha arzonga tushadi. Ammo, biokimyoviy oksidlanish 
jarayoni aerotenk uzunligi bo’yicha bir xil kechmaydi. Ikkinchi sxema bo’yicha bir bosqichli 
aerotenkda tozalash jarayoni to’liq bo’lib, faol loyqa qayta tiklanishi bilan boradi. 
Aerotenkda tozalanishning birinchi davri tugab, chiqindi suv bilan faol loyqa aralashmasi 
ikkilamchi tindirgichga borib tushadi, bu tindirgichdan regeneratorga haydaladi. 
Regeneratorda oksidlanish jarayonining II va III davri amalgam oshiriladi, natijada 
loyqaning faol holati tiklanadi va qaytadan aerotenkka tushiriladi. Uchinchi sxema bo’yicha 
tozalanish jarayoni ikki bosqichli aerotenkda amalgam oshiriladi. Birinchi bosqichdagi 
aerotenklarda chiqindi suvlarining bir qismi tozalanadi. Keyinchalik suv ikkilamchi tindirgichda 
tingandan so’ng, ikkinchi bosqichdagi aerotenkka tushiriladi. Shunday sharoitda faol loyqa 
tarkibida mikroorganizmlar o’sib rivojlanadi. Bu yo’l bilan chiqindi suvlar to’liq tozalanadi. 
Aerotenklarning oksidlash xususiyatini oshirish uchun aerotenkka keladigan chiqindi 
suvning teng miqdordagi suv bilan aralashtiriladi. Bunda loyqa zararlari toza suv bilan aralashishi 

---

 
88 
zarur. Bunday aerotenklar aerotenk aralashtirgich deyiladi. Bunday aerotenklarga chiqindi suv va 
faol loyqa 3-4 metr oralatib beriladi. Tozalangan suv kirib keladigan joyga qarama-qarshi tomonga 
yig’iladi. Aralashgan loyqa aerotenkning eniga qarab oqadi. 
Tindirgichli aerotenklarda ham oksidlanish jarayoni sodir bo’ladi. 
Chiqindi suvlarni aerotenklarda tozalash dunyo bo’yicha amalga oshiriladi. Shu sababli, shahar 
kanalizatsiyasi suvini tozalashda aerotenklardan keng ko’lamda foydalaniladi.