Dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan fanidan ma’ruza ma'tinlari doc

2. Kuzgi shudgorni o’tkazish muddatlari, chuqurligi. 
Yer  kuzda  chuqur  shudgorlansa  tuproqning  suv  o’tkazuvchanligi,  havo  almashinishi 
va  oziqa  rejimi  yaxshilanadi  hamda  mikroorganizmlar  faoliyati  jadallashadi.  Bularning 
hammasi  o’z  navbatida  ekinlarning  o’sishiga,  rivojlanishiga  va  hosildorligiga  ijobiy  tasir 
etadi.  Shuning  uchun  ham  shudgorlash  chuqurligi  uning  asosiy  sifat  belgilaridan  biri 
hisoblanadi.  Tuproq  sharoitiga  ko’ra  yer  30-35  sm  gacha  chuqurlikda  haydalishi  mumkin. 
Yangi  o’zlashtirilgan  yerlar  20-22  sm  chuqurlikda  haydaladi.  Yangi  o’zlashtirilgan  yerlarda 
keyinchalik haydash chuqurligi asta-sekin oshirib boriladi.  
 
Yerni ikki yarusli pluglarda haydash muhim ahamiyatga ega. Buning uchun PYa-3-35, 
PUYa-3-35 rusumli pluglardan foydalaniladi. Ikki yarusli haydalganda ustki qatlam (0-15 sm) 
pastga,  pastki  qatlam  (15-30  sm)  tepaga  chiqariladi.  Ekinlar  hosili  malum  darajada  oshadi. 
Yer oddiy usulda PN-4-35 va P-5-35m markali pluglar bilan haydaladi. 
 
Sug’oriladigan  dehqonchilik  sharoitida  yer,  asosan  28-32  sm  chuqurlikda 
haydaladi.Yerni har xil chuqurlikda haydash begona o’tlarni, zararkunandalarni, kasalliklarni 
kamaytirish  va organik qoldiqlarni to’la chirishini taminlash uchun o’tkaziladi. Yer  birinchi 
yili 30-32 sm, ikkinchi yili 22-24 sm, uchinchi yili 26-28 sm chuqurlikda haydalsa, yuqorida 
ko’rsatilgan chuqurlikdagi qatlamga tushgan zararli organizmlar hamda organik qoldiqlar uch 
yilgacha  tuproq  yuzasiga  chiqarilmaydi.  Natijada,  zararli  organizmlarni  kamaytirishga  va 
o’simlik qoldiqlarini to’la chirishiga erishiladi. To’rtinchi yili kuzgi shudgorlash vaqtida 30-
32  sm  chuqurlikda  haydalganda  birinchi  yili  haydashda  ko’milgan  organik  qoldiqlar  to’la 
minerallashgan,  begona  o’tlar  urug’i  va  kasallik  quzg’atuvchi  zamburug’lar  hayotchanligini 
yuqotgan qatlam ag’darilib, yer yuzasiga chiqariladi. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

47 
 
 
Ilmiy  tadqiqotlarga  ko’ra,  yerni  20  sm  chuqurlikda  haydashga  qaraganda  30  sm 
chuqurlikda haydash, tuproqning suv o’tkazuvchanligini gektariga 140-277 m
3
 ortiq bo’lishini 
ta’minlar ekan. 
 
Yerlarni  chuqur  shudgorlash  tuproqdagi  tuzlarning  yuvilishiga  ijobiy  ta’sir  etadi. 
Masalan. O’zPITI tajribalarida yer 20 sm o’rniga 35 sm chuqurlikda shudgorlanganda, 0-20 
sm  qatlamda  xlor  miqdori  0,029  foiz,  quruq  qoldiq  0,062  %  bo’lgan  bo’lsa,  20-40  sm  li 
hamda bir metrli qatlamda ham tuzlar shunga muvofiq kamayganligi aniqlangan. 
 
Respublikamizda  har  xil  tuproq  iqlim  sharoitida  yerni  15  sm  dan  30-35  sm  gacha 
chuqurlikda shudgorlash paxta hosilini yuqori bo’lishini ta’minlaydi, Lekin yer birdaniga 45 
sm chuqurlikda shudgorlansa 35 sm chuqurlikda shudgorlangandagiga qaraganda paxta hosili 
gektariga o’rtacha 0,6 s kamayadi, chunki  bunda unumsiz pastki qatlam  yuqoriga ag’darilib 
chiqib  qoladi.  Shuning  uchun  shudgorlash  chuqurligini  tuproqning  hossalariga  hamda 
ma’danli va maxalliy o’g’itlarni qo’llash usuliga qarab oshirish katta ahamiyatga ega.