Dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan fanidan ma’ruza ma'tinlari doc

2.  Tuproq  unumdorligini  oshirishda  bedapoyalarni  haydashning  ahamiyati,  uni 
o’tkazish  muddati,  chuqurligi.  Bedapoyalarni  haydashda  yo’l  qo’yiladigan 
kamchilliklar va ularni bartaraf etish chora tadbirlari 
Almashlab ekishda beda, tuproq unumdorligini va donadorligini tiklovchi asosiy ekin 
hisoblanadi. Bedapoyani haydashda xo’jaliklarda kamchiliklarga yo’l qo’yilmokda. P-5-35m, 
PN-4-35  pluglarining  chimqirqari  asosiy  korpus  qamrov  kengligini  to’la  kesib  egat  tubiga 
tashlamay,  balki  oldingi  ag’darilgan  qatlamning  yonboshiga  tashlaydi.  Bunda  ildiz  shoxi, 
qatlam orasidagi 10-12 sm chuqurlikka tushadi va bahorda qayta ko’karib chiqadi.  
Ayrim vaqtlarda kuzda shudgor qilingan bedapoyani bahorda yuza yumshatishga yoki 
kultivatorlar  bilan  yoppasiga  ishlashga,  ko’pchillik  holda  erta  bahorda  kultivasiya  qilingan 
yoki  chizellangan  bedapoyadagi  ildizlarni  tirmalab  yig’ib  olishga  to’g’ri  keladi.  G’o’zadan 
keyin  beda ekishdan  maqsad  yerning unumdorligini oshirish,  fizik xossalarini  yaxshilash  va 
beda ildiz massasini chirishini boshqarib, undan kamida 5-7 yil foydalanish ko’zda tutiladi.  
Ma’lumki, uch yillik beda gektariga 300-500 kg dan ortiq biologik azot va 16-22 tonna 
ildiz massasini to’playdi. Yerni haydash texnologiyasi to’g’ri tashkil etilmasa, beda to’plagan 
organik massa tezda minerallashadi.  
Beda    ildizini  bahorda  ko’karib  chiqishini  oldini  olish  va  organik  massani  chirishini 
sekinlashtirish  uchun  bedapoyani  haydash  texnologiyasini  takomillashtirish  kerak.  Buning 
uchun, plugning ag’dargichlari olinib lemexlari o’tkirlanadi. Bedapoyani haydashdan 5-7 kun 
oldin  yer  ustki  qismi  5-6  sm  chuqurlikda  ana  shu  ag’dargich  olingan  plug  bilan  haydaladi. 
Shunda bedaning ildiz bo’g’zi 5-6 sm chuqurlikda kesilib unuvchanligi yo’qoladi. Yer kuzda 
shudgorlanganda organik qoldiqlar tuproqning chuqur qatlamiga ko’miladi. Tajriba natijalari 
bu usulda haydalganda ildizni minerallashuvi sekinlashganligini ko’rsatgan.  
   Bedapoyani 20-25 oktyabrdan 10-15 noyabrgacha  haydash kerak. Sizot suvlari chuqur 
joylashgan,  yeri  quruq  va  qattiq  bedapoyani  sifatli  haydash  uchun  7-10  kun  avval  yerni 
sug’orish kerak. Bedapoyani yarusli plugda chuqur haydash  yana ham yaxshi natija beradi. 
Sayez  ko’milgan  ildizpoyalar    g’o’zaning  qator  oralariga  dastlabki  ishlov  berilganda  uning 
sifatsiz bajarilishiga va ko’chat siyrak bo’lishiga sabab bo’ladi.  
    M.V.  Muhammadjonovni  yozishicha,  3  yillik  bedapoya  kuzda  40  sm  haydalganda  7 
yilda gektariga 49,3s, PU-2-35 plugda 3 qatlamga organik va mineral o’g’itlar solib ekilgan 
bedapoya uchinchi yili 60 sm chuqurlikda ag’darib haydalganda esa o’rtacha 53,09 s dan hosil 
olingan. Bunday bedapoya uchinchi yili yezda haydalib makkajo’xori ekilganda, undan keyin 
chigit ekilganda o’rtacha 54,8 s dan hosil olingan.                 
O’z  PITI  ma’lumotlariga 
ko’ra bedapoyani har yili har xil chuqurlikda haydash  foydali ekan. Masalan: 1-yili 30-40 sm; 
2-yili  30sm;  4-yili  40sm.  Kuzgi  shudgorlash  chuqurligi  o’zgartirib  borilganda  bir  xil 
chuqurlikda  haydashga  qaraganda  besh  yilda    g’o’zaning  har  gektaridan  28,6  s  dan 
qo’shimcha hosil olingan.