Dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan fanidan ma’ruza ma'tinlari doc

 
 
2. Yer haydash usullari va uning sifatiga baho berish. 
Yerni  sifatli  haydashda  haydash  usulining  ham  roli  katta.  Yer  asosan  2  usulda,  yani 
aylanma  yoki  (shaklli)  va  taxta  (zagon)  larga  bo’lib  haydaladi.  Aylanma  yoki  (shaklli) 
haydash  uchastkaning  o’rtasi  yoki  chekkasidan  boshlanadi.  Bunda  plug  qayrilishlarda 
haydash  chuqurligidan  ko’tarilmay  traktor  buriladi,  natijada  traktorga  zo’r  keladi,  u  tez-tez 
buziladi  va  plug  sinadi.  Haydash  uchastkaning  o’rtasi  va  chetida  tugallanadi.  Bu  usulda 
haydash chuqurligi hamma yerda bir tekis bo’lmaydi. Shuning uchun dehqonchilikda aylanma 
yoki (shaklli) haydash usuli man etilgan. 
 
Dala  to’g’ri  taxta  (zagon)  larga  bo’lib  haydalganda  haydash  sifatli  bo’ladi.  Shuning 
uchun  yerni  haydashdan  oldin  dala  taxtalarga  bo’lib  chiqiladi.  Traktor  va  plug  korpuslari 
soniga  qarab,  agregatning  salt  yurishini  kamaytirish  uchun  burilish  joylarining  kengligi  3-4 
metrdan 20-25 metrgacha bo’lgani maqul. Traktorning salt yurishini, marza va egatlar sonini 
kamaytirish uchun taxtaning eni 40-60 m bo’lgani yaxshi. Kichik dala bitta, katta dalalar esa 
bir nechta taxtaga bo’linib, ichkariga yoki tashqariga ag’darib haydaladi. Aks holda marza va 
egatlar soni ko’payib, yerning relyefini buzadi, uni tekislash uchun ko’p mehnat sarflanadi. 
 
Yer haydash muddati har bir xo’jalikning iqlim sharoitiga va ekinlar agrotexnikasiga 
bog’liq.  O’zbekistonning  sug’oriladigan  yerlarida  yer  asosan,  28-32  sm  chuqurlikda 
haydaladi. Yer soatiga 7-7,5 km tezlikda haydalsa, qatlam yaxshi ag’dariladi, uvoqlanadi va 
tekis chiqadi.  
 
Haydov  sifati  yerni  haydash  vaqtida  yoki  haydalganda  keyin  tekshiriladi.  Haydash 
sifati dalaning diagonali buyicha aniqlanadi. Yerning sifatli haydalishi, bu tadbir o’z vaqtida 
amalga oshirilishiga, haydash chuqurligi agregat buriladigan joyidan taxtaning oxirigacha bir 
xil bo’lishiga bog’liq. 
 
Bedapoya  va ang’iz, ayniqsa, sifatli  haydalishi kerak, qatlam to’la ag’darilmasa, erta 
bahorda  beda  yoki  begona  o’tlar  o’sib  chiqadi,  organik  massa  tuproqqa  yaxshi  ko’milmay 
ekin  sifatsiz  ekiladi.  Organik  massaning  10%  tuproqqa    ko’milmay  qolsa,  yer  sifatsiz 
haydalgan bo’ladi. 
 
Diametri  5  sm  dan  katta  kesakchalar  palaxsa  hisoblanadi.  1  m
2 
da  o’rtacha  5  tadan 
ortiq  palaxsa  bo’lsa,  haydash  qoniqarsiz  deb  topiladi.  Ekin  ekiladigan  yer  tuprog’i  yaxshi 
uvoqlanishi kerak, aks holda unga ekin eqish kechikadi. Kuzgi shudgorda palaxsa hosil bo’lsa 
zarari  yo’q,  chunki  qishki  yog’in-sochinda  ular  maydalanib  ketadi.  Ko’z  bilan 
chamalanganda, chala joy umumiy maydonning 0,2 % dan ortiq bo’lmasligi lozim, aks holda 
yer qoniqarsiz haydalgan hisoblanadi.