Ызбекистон республикаси олий ва

Parda hosil qiluvchi moddalar 

Parda  hosil  qiluvchilar  deb  ularni  yuzaga  yupqa  suyuq  qatlam  tarzida 

surkaganda  ma’lum  sharoitda  buyum  materiallari  bilan  yaxshi  yopishib  yupqa  va 

mustahkam  parda  hosil  qila  oladigan  moddalarga  (eritma  yoki  suyuq  holdagi) 

aytiladi. 

Parda  hosil  qiluvchi  moddalarga  o‘simlik  moylari  hamda  tabiiy  va  sintetik 

smolalar kiradi. 

 

 

---

 

62 

O‘simlik moylari 

Usimlik  moylarini  quriydigan,  chala  quriydigan  va  qurimaydigan  moylarga 

ajratish mumkin. 

Quriydigan  o‘simlik  moyi  deb  havo  kislorodi  bilan  oksidlanish  natijasida 

qattiq  va  elastik  pardalar  hosil  qiladigan  moylarga  aytiladi.  Quriydigan  moylarga 

zig‘ir, nasha, tung, perill moylari va h. k. kiradi. 

Chala  quriydigan  moylar  quriydigan  moylardan  sekinroq  kuriydi  va  hosil 

qilgan  pardasi  issiqlikdan  yumshaydi  va  hatto  erib  ham  ketadi,  turli  eritgichlarda 

tezda  eriydi.  Chala  quriydigan  moylarga  nasha  moyi,  kungaboqar  moyi,  yong‘oq 

moyi va soya moyi kiradi. 

Qurimaydigan  moylarni  quritish  uchun  ularga  sikkativ  (qurishni  tezlatgich) 

qo‘shiladi, shunda ular yopishqoq parda hosil qiladi. Qurimaydigan moylarga paxta 

va kanakunjut moyi kiradi. 

Tabiiy  o‘simlik  moylari  juda  uzoq  vaqt  davomida  qotadi.  Bu  moylarning 

qurishini tezlashtirish uchun ulardan alifmoylar tayyorlanadi. 

Alifmoylar quriyotgan moylarni metall oksidlari (sikkativlar) qo‘shib qizdirish 

yoki moyni okoidlantirish, ya’ni moy qatlamiga qizdirilgan havo yuborish yo‘li bilan 

tayyorlanadi. Sikkativlar qat’iy belgilangan miqdorda qo‘shilishi lozim. 

Sof  zig‘ir,  kanop  va  kungaboqar  moyiga  ozgina  miqdorda  tung  yoki  paxta 

moyi qo‘shib tyyorlangan alifmoylar natural alifmoylar deb ataladi. 

Natural  alifmoy  atmosfera  ta’siriga  chidamdi,  yuqori  sifatli  parda  hosil 

qiladigan material hisoblanadi. 

Yarim natural alifmoylarga oksol va sulfooksol alifmoylari misol bo‘ladi. 

Oksol  alifmoyi  (ГОСТ  190-88)  qizdirib  zichlashtirilgan  va  keyin  issiq  havo 

purkalgan, sikkativ qo‘shilgan va uayt-spiritda eritilgan moy bo‘lib, ularning uch xili 

ishlab chiqariladi: 

В  —  zig‘ir  moyidan  tayyorlangan;  pollarni  bo‘yashdan  tashqari,  ichki  va 

tashqi ishlar uchun quyuq holatdagi bo‘yoqlarni eritishga mo‘ljallangan; 

СМ — zig‘ir yoki kanop moyiga kungaboqar moyi aralashtirib tayyorlangan; 

pollardan  tashqari  xona  ichida  foydalaniladigan  quyuq  bo‘yoqlarni  eritishda 

ishlatiladi; 

ПВ  —  kungaboqar,  soya  moylaridan  tayyorlangan.  Pollardan  tashqari,  ichki 

qoplamalarda ishlatiladi. 

Sulfooksol 

aliflarini 

tayyorlashda 

kamroq 

zichlashtirilgan, 

ammo 

qovushoqlikni oshirish uchun oltingugurt bilan qayta ishlangan moy olinadi. 

Alifmoy  tayyorlash  uchun  ishlatiladigan  natural  quriydigan  o‘simlik  moylari 

kamyob,  shu  sababdan  bu  maqsadlar  uchun  sun’iy  alifmoylar  ishlab  chiqariladi. 

Bunday alifmoylarga o‘rtacha quyuqlikdagi gliftal smolasining 50% li eritmasi yoki 

uayt-spiritda  eritilib,  sikkativ  qo‘shilgan  quyuq  pentaftal  smolasi  knradi.  Slanets 

alifmoylari, modifikatsiyalangan sintetik alifmoy va boshqalar ham sun’iy alifmoylar 

hisoblanadi.