Umumiy biologiya

      T  a  j  r  i  b a  n i n g   m a q  s a  d i. Asalarilarning  hayot kechirishi  uchun  qulay 
muhit  sharoitini  va  ular  boqiladigan  joyda  qulay  sharoit  yaratish  imkoniyatini 
aniqlash. 
     Men  o’qituvchim  rahbarligida  asalari  boqiladigan  yashikdagi  (biologiya 
kabineti, tirik burchakda ham mumkin) tokchalarda oltita ramkadan iborat eng zaif 
ikkita asalari  uyasining  derazaga  teskari  va  bir-biriga yaqin   turganini  aniqladim. 
Pastdagi uchib chiqadigan joyi metall to‘r bilan berkitim, bu to‘r orqali asalari uyasiga 
havo kiradi, yuqoridagi uchadigan joyiga esa fanerdan qilingan naychalar — asalarilar 
o‘tadigan joy qilib qo‘yilar ekan, uning ikkinchi uchi derazadan tashqariga chiqardim. 
Shunday  qilib,  asalarilar  bemalol  uchadigan  bo‘ldi.  Men  o‘qituvchim  bilan 
asalarichilik fermer xo‘jaligidagi xodimlar bilan birgalikda kun isib ketgan vaqtlarda 
uychada  (kabinetda  yoki  tirik  burchakda)  havo  temperaturasini  va  namligini 
tartibga solib turdik, vaqt-vaqtida polga suv sepib hamda atrofga pulvizator bilan suv 
purkab  turdik.  Asalarilari  bo‘lgan  boshqa  yashiklar    o‘quv-tajriba  uchaskasida  edi. 
Asalarilar boqiladigan uychadagi yashiklardan kun davomida asalarilarning beto‘xtov 
uchib turishini va soat 3 dan 6 gacha kam uchishini  kuzatdim. Uchastkadagi uyalarda 
esa kun isib ketgan vaqtlarda asalarilar g‘uj bo‘lib, ishlamadi. 
     May oyining boshlarida tajriba o‘tkazilayotgan har bir oilada asalari bolalari bilan 
o‘n ramka bo‘lgan edi. Tajriba o‘tkazilayotgan oilalarga ikkinchi korpus qo‘yildi, bu 
korpusda  quruqlik    bo‘lmaganligi  uchun    har  bir  oilaga  faqat  ikkitadan  quruqlik  va 
shu  bilan  bir  vaktda  10  tadan  yangi  ramka  qo‘yildi;  bu  ramkalar  yo‘l-yo‘l  qilib 
mumlangan.  May    oyining  oxiriga  borib  tajriba  o‘tkazilayotgan  asalari  oilalari 
o‘ntadan  ramka  qurdilarlar  va  ularning  50—60%  ini  asal  bilan  to‘ldirdilar.  har  bir 
asalari oilasidan 22 kg dan asal olingan edi. Kontrol asalari oilalarini 3—5 ramkadan 
qurdilar va o‘rtacha 12 kg dan asal berdilar. 
     Tajriba  o‘tkazilgandan  keyin  asalari  yashigi  yaqinida  yaxshi  sharoit  yaratish 
asalarilarning    hayot  kechirishiga  ijobiy  ta‘sir  ko‘rsatishiga,  ona  asalari  qo‘yadigan 

---

tuxumlar  miqdori  birdan  ko‘payishiga,  asalarilarning  ish  kuni  uzayishiga,  asalari 
inining  kichiklashishiga va  bularning  hammasi natijasida asal miqdorining   ortishiga 
ishonch hosil qildim. Asalarichining amaliy ishi uchun bu katta ahamiyatga ega. 
       Men  xuddi  shu  mavzuga  doir  yana  bir  tajribani  o‘qtuvchim  va  ishchi  xodimlar 
yordami bilan birgalikda o‘tkazdim. Bitta asalari yashigi sug‘orish qanalining bo‘yiga 
juda  salqin  joyga  qo‘ydim,  ikkinchisi  radiusi  1,5  m  bo‘lgan  suv  bilan  to‘ldirilgan 
chuqur ustiga qo‘ydim. Uchinchi asalari oilasiga (uyasiga) oxurcha qo‘ydim va unga 
bir hafta davomida suv quyib turdim. Uchastkada qolgan barcha asalari oilalari (tabiiy 
sharoitdagi  uyalar)  kontrol  hisoblandi.  Tajriba  may  oyining  oxiri    iyul  oyining