O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi tibbiy ta’lim rivojlantirish markazi

Ruhiy kasalliklar 
 
Ruhiy kasalliklar butun mamlakatda ijtimoiy dolzarb muammolardan biri 
bo'lib, u chuqur o'rganishni talab etadi.  
Bu bir kancha sabablarga bog’lik: 
- bunday kasalliklar keng tarqalish darajasiga ega, 
- ruhiy buzilishlar natijasida nogironlik yuzaga keladi, 
- iqtisodiy yetishmovchilikka olib keladi. 
1998 yilda birinchi marta aniqlangan ruhiy kasalliklar 100000 aholiga 
nisbatan kattalarda - 133,9, 2005  yilda 130,1ni, 2009 yilda esa 132,3 ni tashkil 
qilgan. 
O'zbekistonda oxirgi 10 yil ichida ruhiy kasalliklarni ortib borayotgannini 
kuzatish mumkin. 2003 yilda bu ko'rsatkich 100000 aholiga nisbatan 2691,52 ga 
teng bo'lib, 1 chi o’rinni aqliy zaiflik (48,5%) - 2 chi o’rinni -psixozlar (28,8%) va 
shizofreniya, 3 chi o’rinni - turli ruhiy buzilishlar (28,7%) egallagan. 
Ko’pgina olimlar natijalariga ko'ra ruhiy buzilishlar nogironlik kelib 
chiqishida asosiy o’rin egallaydi, ayniqsa bolalarda nogiron bolalarning 18%i ruhiy 
kasalliklar tufayli yuzaga kelgan.  
Nogiron bolalarning 35,9% ida yashash faoliyatining chegaralanishida 
yetakchi o’rinda o’zini aktiv tuta  olmaslik, 19,1%i atrofidagilar bilan muloqot 
qilolmaslik 8,6%i o’zini parvarish qila olmasligi yotadi. Bolalik davrida yuzaga 
keladigan ruhiy buzilishlarga asosan tug’ma nuqsonlar sabab buladi. 
Ruhiy buzilishlar insonni xayotga, jamiyatga, odamning o’z-o’ziga bo'lgan 
aloqasini o’zgartiradi. 
VOZ ma'lumotiga ko'ra ruhiy kasalliklar butun jahon bo'ylab keng tarqalgan. 
Rivojlangan davlatlardan Garbiy Yevropa va Shimoliy Amerikada 10-15%, 
Yaponiya va Okeanida 6-9%, Rossiyada 1,4% aholi ruhiy kasallangan. 
Rossiyada psixoz va aqli zaiflik bilan kasallanganlar 41,4%, ruhiy 
buzilishlar 24,6%, aqliy rivojlanishdan orqada qolganlar - 34,0%ni tashkil etadi. 
O'zbekistonda ham xuddi shunday holat. Har yili barcha mamlakatda 1340-135 
mingga yaqin ruhiy kasallangan dispanser nazoratga olinadilar. O’smirlar orasida 
birlamchi ruhiy kasalliklar ko'proq uchraydi. 
Uzoq  davom  etayotgan  ijtimoiy-iqtisodiy  o'zgarishlar  natijasida 
O'zbekistonning 70% aholisi ruhiy-emosional va iqtisodiy stress holatiga tushib 
qoldi. Bu stresslar depressiyani, psixozni nevrozning og’ir formalarini, alkogol' 
kasalligini, narkomanlarni ko'payishiga sabab bo’ladi.  
Bolalar va o’smirlar ruhiy salomatlik darajasining pastligi quyidagi 
muammolarni keltirib chiqaradi: 
- kelajakda o’z xayotini takomillashtirishda ijtimoiy sharoitlarni sifatini 
pasaytiradi, 
- ruhiy kasalliklarni og’ir formalarini kelib chiqishiga xavf tug’diradi, 
- yoshlarni xulq-atvorini yomonlashishiga olib keladi (narkomanlar , 
alkogollar, foxishalar soni ortib boradi), 

---

64 
 
- davlat iqtisodiyotiga putur yetkazadi. 
Aholini ruhiy holatini yaxshilash maqsadida O'zbekistonda "Surunkali 
alkogolizm, narkomaniya  va giyoxvandlik kasalliklarini majburiy davolash" 
to'g'risida 2000 yil 15 dekabrda 175-11 sonli qonun ishlab chiqildi.  
 
Alkogollik. 
 
Alkogollik va mastlikni tarqalish dinamikasi ba'zi mamlakatlarda bir biridan 
farqlanadi.  
Fransiya, Portugaliya, Italiya, Avsriya, Daniya, Buyuk Britaniya, Yaponiya, 
Norvegiya va shu kabi mamlakatlarda spirtli ichimliklarni iste'mol qilish oxirgi 
paytda kamayib bormoqda.  
Ba'zi mamlakatlarda, masalan, Vengriya, Bel'giya, Chexiya, Kanada, AQSh 
va Irlandiyada spirtli ichimliklarni iste'mol qilish ortib bormoqda.  Rossiya va 
O'zbekistonda ham alkogollik ortmoqda.