O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi tibbiy ta’lim rivojlantirish markazi

SIL (tuberkulez) 
 
Ijtimoiy kasalliklar ichida sil asosiy o’rin egallaydi. Sil kasalligining ijtimoiy 
tabiati azaldan ma'lum bo'lib kelgan. 20 asr boshlarida sil kasalligini "kambag’allik 
singlisi (sestroy bednosti)", "proletar kasaligi" deb atashgan. Hozirgi kunda planeta 
aholisining 1/3 qismi sil tayoqchalari bilan zararlangan. 1995 yilda sil kasali bilan 
birinchi marta    9 mln. aholi kasallangan va ulardan 3 mln. vafot etgan. VOZ 
ma'lumotiga ko'ra kasallik ustidan nazorat o’rnatilmasa, 2020 yilga qadar 100000 
aholi sil bilan zararlanishi mumkin ekan. 
O'zbekistonda sil kasalligi 1991 yildan boshlab o’sib kelmoqda. 2004 yilda 
kasallik 40% ga oshdi va ro’yxatga olinganlar soni 56182 taga yetdi. 2009 yil 
ma’lumotlariga ko’ra O’zbekistonda ail kasalligi 100000 aholiga nisbatan 63,7 ni 
tashkil etdi. 
Ma'lumki, sil mikobakteriyalarining boshqa bakteriyalarga qaraganda o'limni 
keltirib chiqarish qobiliyati yuqori. Kattalardan farqli ravishda bolalarda sil 
mikobakteriyalarga  nisbatan immunitet  yo'qligi sababli sil kasalligi bilan 
zararlanishi tez buladi. 
Sil kasalligining rivojlanishida 3 ta murakkab epidemiologik zanjir yotadi: 
- kasallanish manbai 
- kasallikni yuqish yo'llari, 
- kasallikka sezgirlik 
Kasallik manbai bo'lib inson yoki hayvonlar xizmat qiladi. 
Sil kasalligining yuqish yo'llari: 
- aerozol yoki aerogen (95% gacha) 
- alimentar 
- yaqin aloqada bo'lganda. 

---

60 
 
Bitta basilla tashuvchi bemor o’rta hisobda yil davomida 5-10 kishini 
zararlashi, ba'zi ma'lum sharoitda 100 tagacha odamni zararlashi mumkin. 
Sil kasalini oldini olishda avvalambor: 
- basilla tashuvchi bemorni ajratib quyish, 
- kasallikni o’z vaqtida aniqlash, bunda asosiy e'tiborni kasallikka moyilligi 
yuqori bo'lganlarga qaratish,  
- sil kasaliga qarshi immunitet - vaksina yaratish va boshqalar. 
Bolalarda sil kasalligi kattalarga nisbatan 1,9-4,8 marta  kam bo'lgan, ammo 
kasallikni ortib borish tezligi bolalarda 1,5-2 barobar yuqori. O’smirlar orasida 
ham sil kasalligi ko'payib bormoqda.   
Respublikada bu kasallikning o’rtacha yillik ko'rsatkichi 100000 o’smirlarga 
nisbatan 48,8ni tashkil etgan.  
X.P.Alimovning aytishicha, sil 2000 yilda bolalar o'rtasida Toshkent 
shaxrida 100000 aholiga nisbatan 10,0 ni tashkil qilgan bo'lib, ularning ko’p qismi 
erkaklardan iborat edi va ular 1,8 martaga ortiq bo'lgan.  Birinchi marta ro’yxatga 
olinganlarning 1/3 qismini o’smirlar tashkil qilgan. 
X.Rustamova natijasiga ko'ra 1991-2004 yillarda O'zbekistonda sil kasalligi 
1,6 martaga, undan o'limlar 2 martaga ortib borishi kuzatilgan. 
Sil kasalligini davolash maqsadida VOZ maxsus DOTS strategiyasini ishlab 
chiqdi. Bu strategiyani 1995 yildan boshlab 80 dan ortiq mamlakatlar amaliyotga 
tadbiq etdi. O'zbekistonda esa 2000 yildan boshlab tadbiq etilib kelmoqda. Bundan 
tashqari O'zbekistonda 2000 yilda sil kasaliga qarshi ko'rashish Qonuni qabul 
qilingan bo'lib, bu asosida maxsus dastur tasdiqlangan.