82
A. Rahimov
alohida so ‘zlar y o rd am id a em as, balki so ‘z birikm alari yord am id a ifodala-
nadi. O 'z -o 'z id a n kelib chiqadiki, m atnni bir tildan boshqasiga tarjim a qi
lish ja ra y o n id a ham m azm unni yuzaga chiqaruvchi asosiy til birliklari ham
alo h id a so ‘zlar em as, balki tipik vaziyatlarni ifodalovchi frazeologik birik-
m alar (bu yerda frazeologik birlik keng m a ’n o d a tushuniladi) hisoblanadi.
M azkur yondashuvga m uvofiq m atn d a tez-tez uchraydigan so 'zlar, ib o ralar,
so ‘z birikm alari, n u tq iy etiket nam u n alarin in g tarjim a ekvivalentlari bilan
boyitilgan m a ’lu m o tla r bazasi frazeologik m ash in a tarjim asi tizim ining
asosini tashkil etadi. B unda so 'zlarn in g distributsiyasiga eng k o ‘p e ’tib o r
beriladi. Bu m etod polisem antik so 'zlarn in g tarjim ad a m os keluvchi to ‘g ‘ri
ekvivalentini tanlashga, om onim so 'zlarn in g kontekstdagi holatini aniqlash-
ga, ib oralarning ham idiom atik xususiyatini belgilashga im kon beradi.
M a z k u r k o n sep siy ag a aso slan g an frazeologik m ash in a tarjim asin in g
dastlabki versiyasi 1993-yil R E T R A N S nom i bilan yaratildi. 1998-yilgacha
R E T R A N S M S D O S operatsion tizimi sh aro itid a ishlashga m o ija lla n g a n
edi. 1998 - 2000-yillarda uning W indow s va U N IX operatsion tizim ida ham
ishlaydigan versiyalari y aratild i. 2001-yilda R E T R A N S tizim ining turli
m odifikatsiyadagi yangi versiyasi yaratildi: a) M S W ord m atn m u h arririd a
ishlaydi; b) M S In tern et E xplorerning W eb-brauzerida ishlaydi; c) M S N o te
pad, MS W o rd p ad d a
Clipboard (m atnni ko 'ch irib ishlash)ga asoslanib ishlay
di. R E T R A N S tizim i tabiiy va texnika fanlari, iqtisodiyot, siyosat, qo n u n -
chilik h am d a h arb iy sohaga oid 4 m ln lu g ‘at m aqolasiga ega b o ‘lgan po-
litem atik so ‘zlik bilan ta ’m inlangan. K iritilgan til birliklarining 80% qismi-
ni so ‘z birikm alari tashkil etadi, ular 2 ta so ‘z uzunligidan to rtib to 17 ta so ‘z
uzunligiga ega b o ig a n birikm alardir. Tizim tark ib id a 400 m ing lu g 'a t m aq o
lasiga ega b o ig a n q o 'sh im ch a tem atik lu g 'a t ham m avjud.
R E T R A N S tizim ining ish tartibini k o 'rib chiqaylik. R uschadan inglizcha-
ga tarjim a qilish ja ra y o n id a d a stlab m atn a v to m a tik ta rz d a m orfologik,
so 'n g se m an tik -sin tak tik tahlil qilinadi, frazeologik b irlik lar an iq lan ad i.
M atn n in g b a rc h a so 'z la ri h am d a frazeologik birliklari q id iru v obrazlari
shakllanadi. L u g 'a t bazasidagi joylashuv ta rtib g a k o 'r a so 'z va birikm alar
qidiruv obrazlarin in g xeshkodlari topiladi, ularn in g dekodlanishi asosida
qidiruv n atijalari n am oyon b o 'lad i. Keyingi bosqich m atn n in g h a r bir frag-
m entiga m os y agona yoki bir nechta tarjim a ekvivalentlari tan lan ad i. T a r
jim a natijalarini quyidagi ja d v ald a yaqqol k o 'rish m um kin.
Do'stlaringiz bilan baham: