Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Yalpi talab va yalpi taklif hamda ularning muvozanati 
 
 Narx  
darajasi   P 
AD
2
             AS
1
 
  
 
 
AD
1                                                 
 AS
2
 
 
 
 
  3 
  
 
 
 
  2  
                                                                 Y (YaIM) 
 
1-chizma. 
 
Narx pasayish tеndеnsiyasigа
1
 ega bo‘lmasligi sabablari: 
  Ish  haqi  umumiy  xarajatlarning  asosiy  qismini  (70-75) 
tashkil  qilib,  qandaydir  davr  ichida  pasayish  tamoyiliga  ega 
bo‘lmaydi.  Chunki,  shartnoma  muddati  amal  qilgan  davrda  ish 
haqini qisqartirish taqiqlanadi. Bundan tashqari ancha past ish haqi 
mehnat  unumdorligiga  salbiy  ta’sir  qilib,  uning  pasayishiga  olib 
kelishi  mumkin.  Shu  sababli  tadbirkorlar  ish  haqi  darajasini 
pasaytirishni  xohlamasligi  mumkin.  Boshqa  tomondan,  ishga 
yollovchilar ishchilarni o‘qitish va malaka ko‘nikmasini hosil qilish-
ga  ancha  kapital  sarflaydi.  Agar  ular  ish  haqini  pasaytirishga  qaror 
qilsa, ishchi kuchidan ajralib qolishi mumkin.  
  Narx  pasayishi  tеndеnsiyasiga  ega  bo‘lmasligining  ikkinchi 
sababi  shundan  iboratki,  juda  ko‘pchilik  korxonalar  monopol 
mavqega ega bo‘ladi va bu ularga talab kamayganda ham narxning 
pasayishiga qarshi turish imkonini beradi. 

   Yalpi  talab  o‘zgarmay  qolganda,  yalpi  taklifning  o‘zgarishi 
iqtisodiyotda ikkita har xil oqibatlarga olib keladi.  
 – Birinchidan, yalpi taklifning qisqarishi narx darajasining o‘sishini 
taqozo qilib, inflatsiyaga olib keladi. 
–  Ikkinchidan,  milliy  ishlab  chiqarish  real  hajmining  ko‘payishi, 
narx darajasining pasayishiga sabab bo‘ladi. 
 
Yalpi talab va yalpi taklif modellari (yalpi talab va yalpi taklifni 
muvozanatga keltirishga turli xil yondashuvlar) 
                                                 
1
 Tendensiya  (лот. tendentia – yo‘nalish) - hоdisа, fikr, g’oya rivojlanishining yo‘nalishi 

---

 
46 
I.Кlassik model (yondashuv) 

  Iqtisodiyot  ishlab chiqarish  omillari  to‘liq  bandligi  sharoitida 
amal  qiladi,  shu  sababli  ishlab  chiqarish  hajmi  o‘zining  potensial 
darajasiga teng keladi. 

  Narx, foiz stavkasi va ish haqi moslashuvchan bo‘lib, ularning 
o‘zgarishi bozor muvozanatini saqlab turadi. 
Ishlab chiqarish omillari miqdori sekin o‘zgarishi sababli, to‘la 
bandlik  sharoitida  yalpi  taklif  real  ishlab  chiqarish  hajmini,  yalpi 
talab esa narx darajasini belgilaydi. 
II.Кeynscha model (yondashuv): 

  Narx,  ish  haqi,  foiz  stavkasi  va  boshqa  nominal  miqdorlar 
nisbatan o‘zgarmas, shu sababli bozor tebranishlariga juda sekinlik 
bilan moslashadi. 

  Real  ko‘rsatkichlar  (ishlab  chiqarish  hajmi,  bandlik  va  h.k.) 
aksincha,  tez  moslashuvchan  bo‘lganligi  sababli  bozor  tebranish-
lariga nisbatan tez javob beradi.