Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

2. Меҳнат ҳақидаги асосий тушунчалар 
Бир қарашдан меҳнат тушунчаси нимани англатади деган саволнинг 
жавоби гуёки аниқдек туюлади, чунки ҳар биримиз бу тушунчага ҳар куни
дуч келамиз. Бироқ адабиётларда меҳнат тушунчасининг аниқ ва бир хил 
маънодаги тўлиқ таърифини топиш анча мушкул вазифадир. 
Кундалик турмушимизда «меҳнат» сўзи бир неча маъноларга эга 
бўлиб, бу маънолар лўғат ва маълумотномаларда: 1) ишлаб чиқариш 
қуроллари ёрдамида одамларнинг ҳаёти учун зарур бўлган одамларнинг 
моддий ва иаънавий бойликларни яратишга қаратилган инсоннинг 
мақсадга мувофиқ фаолияти; 2) иш, машғулот; 3) нимагадир эришишга 
қаратилган куч-хҳаракат; 4) фаолият, иш натижаси, деб изоҳланган. 
Шўролар даврида «меҳнат» тушунчасига «инсоннинг ўз эҳтиёжларини 
қондириш учун табиатдаги нарсаларни шаклан ўзгартириш ва 
мослаштириш», деб талқин қилинган. 
Меҳнат ғоят муҳим умуминсоний категория бўлиб, у тадқиқан 
ўрганиш ва такомиллаштириш предмети сифатида ҳар томонлама кўриб 
чиқишни талаб қилувчи кўп қиррали тушунчадир. 
«Меҳнат» тушунчаси физиологик нуқтаи назардан айтилганда, бу – 
организмда йиғилиб қолган ҳаёт энергияси туфайли содир бўладиган асаб 
ва мушаклар ҳаракати ҳамда оқсил моддаларнинг механик ишга киришув 
жараёнидир. 
Айни вақтда меҳнат – бу, мураккаб ижтимоий-психологик жараён 
бўлиб, у кишиларнинг яшаши учун шарт бўлган абадий табиий 
заруриятдир. Меҳнат инсон билан табиат ўртасида содир бўладиган 
шундай жараёнки, унда инсон ўзининг фаолияти билан ўзи ва табиат 
ўртасидаги моддалар алмашинувини бевосита ифодалайди, тартибга 
солади ва назорат қилади. 
Меҳнат – инсоннинг бирон-бир мақсадга мувофиқ ижтимоий 
фойдали фаолияти. Дастлаб инсон ўз ҳаракатларининг мақсадини 
аниқлайди. Мақсаднинг мавжуд бўлиши онгли мавжудот бўлган 
инсоннинг меҳнатини, масалан, от ёки машина бажарадиган иш