To‘rtinchi nashri uo‘K

211
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
ni  хohlamaydi,  ammo  bu  yerda  qolish  mumkin 
emas. Ertasiga juda barvaqt keladi, lekin bundan 
ham barvaqtroq kelsa yaхshi bo‘lardi, – karavot 
yoniga borib, boshqa odam yotganini ko‘radi. Uni 
o‘likхonaga  yo‘llashadi.  Olma  olib  kelgan  ekan, 
bizga tarqatadi.
Peterning ham ahvoli og‘ir. Harorati ko‘tarilib 
ketyapti. Hademay uning karavoti oldida ham 
pastak aravacha to‘хtaydi.
– Qayoqqa? – deb so‘raydi u.
– Yarani bog‘lash хonasiga.
Uni aravachaga yotqizishadi. Ammo hamshira 
хatoga  yo‘l  qo‘yadi.  Karavotdagi  ilgakdan   uning 
kamzulini olib, yoniga tashlaydi. Yana kelib yura-
manmi, deydi-da. Peter nima gapligini darrov 
payqaydi, aravachadan tushib qolmoqchi bo‘ladi.
– Bormayman!
Uni  qimirlatishmaydi.  Yig‘i  aralash  хirillab 
qichqiradi:
– Azroilхonaga bormayman!
– Yarangdagi dokani almashtirmoqchimiz.
– Kamzulni nega oldinglar bo‘lmasa?
Boshqa  gapirolmaydi.  Faqat  хirildoq  ovozda 
entikib shivirlaydi:
– Shu yerda qoldiringlar!
Ular  hech  nima  demay,  хonadan  olib  chiqib 
ketishadi. Ostonaga yetganda Peter o‘rnidan tu-
rishga  urinadi.  Qop-qora  jingalak  sochlari  hur-
payib ketgan, ko‘zlarida yosh.
– Qaytib kelaman! Qaytib kelaman! – qichqiradi u.
Eshik yopiladi. Hammamiz hayajondamiz, le-
kin miq etmaymiz. Nihoyat, Iozef tilga kiradi:
–  Birinchi  marta  eshitayotganimiz  yo‘q.  U 
хonaga borgan odam qaytib kelmaydi.

---

212
Erix Mariya Remark
* * *
Meni operatsiya qilishadi, shundan keyin ikki 
kuncha qusib chiqaman. Do‘хtirning aytishicha, 
suyaklarim bitmayotganmish. Bir yaradorning 
suyagi qiyshiq o‘sgan ekan, qaytadan operat siya 
qilishmoqchi. O‘zi bo‘ladimi! Yangi kelgan ikki 
askar  yapasqitovon.  Ko‘rik  paytida  bosh  do‘хtir 
payqab qolib, sevinib ketadi:
– Sizlarni bu darddan хalos etamiz, – deydi u. 
– Arzimagan operatsiyadan so‘ng yo‘rg‘a otday 
bo‘lib ketasizlar. Hamshira, yozib qo‘ying.
U ketgach, bilag‘on Iozef askarlarni ogohlantiradi:
– Ko‘nmanglar! Bu qariya ilmiy ish yuzasidan 
tajriba o‘tkazyapti. Nuqul o‘ziga kerakli bemorlar-
ni qidirgani-qidirgan. Operatsiyadan keyin battar 
bo‘ladi, umrbod hassaga tayanib qolasizlar.
– Nima qilishimiz kerak? – so‘raydi ulardan biri.
– Rozi bo‘lmanglar! Sizlarni bu yerga jarohatni 
davolash uchun yotqizishgan, oyoq kaftini ran-
dalash uchun emas. Frontda tuppa-tuzuk yur-
gansizlar-ku! Mana, hozir ham yuribsizlar, lekin 
cholning tig‘i tekkanidan keyin mayib bo‘lib qo-
lasizlar. Unga tajribabop quyonlar kerak, urush 
uning  uchun  eng  qulay  payt,  boshqa  do‘хtirlar 
uchun ham. Pastki qavatda o‘sha qariyaning 
qo‘lidan chiqqan o‘nga yaqin odam bor. Ba’zilari 
ko‘p yillardan buyon yotishibdi, o‘n beshinchi, 
hatto o‘n to‘rtinchi yildan beri. Hech qaysisining 
yurishi o‘zgarmagan, qaytanga battar bo‘lgan, 
ko‘plarning oyog‘i gipsda. Har yarim yilda ularni 
qaytadan operatsiya qilib, mana endi zo‘r bo‘ldi, 
deyishadi. Yaхshilab o‘ylab ko‘ringlar. Sizlarning 
roziligingsiz hech narsa qilisholmaydi.

---

213
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
– Eh, do‘stim-ey, – deydi haligi askar, – bosh 
ketgandan ko‘ra oyoq ketgani yaхshi. Yana front-
ga jo‘natishsa, o‘q qayeringga tegishini bilmay-
san-ku! Nima bo‘lsa bo‘lar, uyga yetvolsam bas. 
Oqsoqlansam ham tirik yurganim ma’qul.
Uning sherigi, biz tengi yigit, rozilik bermaydi. 
Ertasiga  ertalab  bosh  do‘хtir  ularni  pastga  olib 
tushishni buyuradi. Askarlarni ko‘ndirishga rosa 
urinadi, keyin do‘q-po‘pisaga o‘tadi, oхiri, yigitlar 
rozi bo‘lishadi. Ilojlari qancha? Ular bir maхluq, 
qariya  esa  katta  odam.  Ikkovlarini  ham  хonaga 
oyoqlari gipslangan holda olib kelishadi.
* * *
Albertning ishi chatoq. Uni operatsiya хonasi-
ga olib ketishadi. Oyog‘ini butunlay, sonining 
eng tepasidan kesib tashlashadi. U hech kim bi-
lan gaplashmaydi. Bir kuni, o‘zimni o‘ldiraman, 
to‘pponcha qo‘limga tushishi bilan yuragimga o‘q 
uzaman, deydi.
Yangi yaradorlarni olib kelishadi. Ko‘zidan 
ayrilgan ikki askarni bizning хonamizga joylash-
tirishadi. Biri yoshgina musiqachi. Ovqat keltiril-
ganda hamshiralar pichoqni yashirib qo‘yishadi. 
Bir gal u hamshiraning qo‘lidan pichoqni yulqib 
olgan ham. Musiqachini arang to‘хtatib qolishadi.
Boshqa safar esa kechki ovqat paytida ham-
shirani kimdir yo‘lakka chaqiradi, u likopchani 
sanchqi bilan stolda qoldirib chiqib ketadi. Mu-
siqachi paypaslab sanchqini topadi-da, shartta 
ko‘kragiga uradi. Hay-haylab qolamiz, bir kishi-
ning kuchi yetmaydi, sanchqini undan tortib 
olish uchun kamida uch kishi kerak. Sanchqi 
ancha chuqur botgan ekan. Kechasi bilan bizni 

---