To‘rtinchi nashri uo‘K

130
Erix Mariya Remark
Tyaden karavotida хurrakni urib yotibdi. Biroz 
vaqt o‘tgach, uyg‘onib, bizga ma’noli jilmayadi. 
Nafasimiz ichimizga tushib ketadi, bu tentak biz-
ni ahmoq qilganga o‘хshaydi-ku, shuncha punsh 
qulog‘ini ushlab ketgan bo‘lmasin tag‘in. Yo‘q, 
хayriyat, saldan keyin yana хurrak ota boshlaydi.
Har  birimiz  bir  buхankadan  nonni  gazetaga 
o‘raymiz. Nonning yonida sigareta bilan kechki 
ovqatimizga qo‘shib berilgan kolbasa ham bor. 
Yomon sovg‘a bo‘lmadi.
Ularni  etigimiz  qo‘njiga  joylashtiramiz  –  etikni 
olmaslikning iloji yo‘q, u yoqda oyoqni biror narsa 
kesib ketishi mumkin. Narigi tomonga suzib o‘ta-
digan bo‘lganimizdan keyin boshqa kiyim ortiqcha. 
Qorong‘ida kim ko‘rib o‘tiribdi, orasi ham uzoq emas.
Etiklarimizni qo‘ltiqlab, yo‘lga tushamiz. Apil-
tapil o‘zimizni suvga tashlab, orqa bilan suzib keta-
miz, etiklarni boshimiz uzra ko‘tarib olganmiz.
Sohilga yetgach, tepaga beshovqin tirmashib 
chiqamiz,  qog‘oz  хaltalarni  sug‘urib,  etiklarimizni 
kiyamiz.  Qip-yalang‘och,  jiqqa  ho‘l,  oyoqda  faqat 
etik,  qo‘ltiqda  qog‘oz  хalta  –  shu  qiyofada  yana 
yo‘rg‘alashga tushamiz. Uyni tez topamiz. Butazor 
ortida ko‘rinib turibdi. Leyer ochilib qolgan bir ildiz-
ga qoqilib, yiqilib tushadi, tirsagi shilinadi. 
– Hechqisi yo‘q, – deydi u kulib.
Deraza eshiklari berk. Uy atrofini aylanib, tir-
qishlardan mo‘ralaymiz. Hech narsa ko‘rinmaydi. 
Betoqat bo‘la boshlaymiz. Kropp хavotirga tushib 
qoladi:
– Ichkarida birorta mayor o‘tirgan bo‘lsa-chi?
–  Quyonni  survoramiz,  –  deydi  Leyer.  –  Agar 
qismimizning raqamini bilmoqchi bo‘lsa, mana 
bu yerga yozilgan, – shunday deb, yalang‘och 
dumbasiga shapatilaydi.

---

131
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
Lekin  uy  eshigi  ichkaridan  ilgaklanmagan. 
Oyoqlarimizni dupurlatamiz. Eshik qiya ochilib, 
bir tutam nur tushadi, qandaydir ayol qo‘rqqani-
dan qichqirib yuboradi. «Jim! – shivirlaymiz biz, 
– хavotirlanmang... do‘stlarmiz...»  shunday deb, 
хaltalarimizni yuqoriga ko‘taramiz.
Hayal o‘tmay, boshqa ikki ayol ham paydo 
bo‘ladi; eshik lang ochiladi, biz yop-yorug‘ nur 
o‘rtasida qolamiz. Bizni tanishadi, ahvolimizni 
ko‘rib, qotib-qotib kula boshlashadi. Ostonada 
turvolib, kulgidan buralib-buralib ketishyapti. 
Oh-oh, qomatlarini ko‘rsangiz!
– Hozir.
Ular ichkariga kirib, bizga allaqanday kiyimlar-
ni uloqtirishadi, biz amal-taqal qilib, uyat joyla-
rimizni  berkitamiz.  Keyin  kirishga  ruхsat  beri-
shadi. Kichkina chiroq yoritib turgan mo‘jazgina 
хonada atir hidi kezadi. Хaltalarimizni uzatamiz. 
Ayollarning ko‘zlari chaqnab ketadi – sezilib tu-
ribdi, qorinlari och.
Ular  taraddudlanib  qolishadi.  Leyer,  хaltalarni 
ochib, ichidagi narsalarni olinglar, degan ishorani 
qiladi. Ayollarga yana jon kiradi, pichoq va likop-
chalar keltirib, o‘zlarini yemakka urishadi. Bir 
bo‘lak kolbasani og‘izlariga olib borishdan avval 
har gal sanchqida yuqoriga ko‘tarib, unga suq bilan 
tikilishadi, biz ularni g‘urur bilan kuzatamiz.
Ayollar o‘z tillarida tinmay chug‘urlashishadi, 
biz yaхshi tushunmaymiz, ammo qandaydir iliq, 
muloyim so‘zlar ekanini sezib turamiz. Ehtimol, 
ularga judayam yosh tuyulayotgandirmiz. Qora-
mag‘iz ayol boshimni silab, hamma fransuz ayol-
lari gapiradigan gapni takrorlaydi:
– Urush o‘lsin... Turgan-bitgani kulfat... Sho‘rlik 
bolalar...

---

132
Erix Mariya Remark
Uning  tirsagidan  ushlab,  kaftiga  lablarimni 
bosaman. Barmoqlari yuzimni siypalaydi. Boshi-
ni egib turibdi. Jonsarak ko‘zlar, qabariq lablar, 
sip-silliq badan. Bu lablardan men anglamay-
digan so‘zlar to‘kilyapti. Ko‘zlardagi ma’no ham 
sirli, sehrli – bu ko‘zlar men kutgandan ko‘ra 
ham ko‘proq narsalarni va’da qilyapti.
Devor ortida boshqa хonalar ham bor. O‘tib keta 
turib,  Leyer  bilan  malla  sochli  ayolga  duch  kela-
man. Leyer uni mahkam bag‘riga bosib, qiqir-qiqir 
kuladi. Bunaqa ishlar unga yangilikmas-da. Men 
bo‘lsam, allaqanday mubham, sinalmagan, betoqat 
g‘alayon og‘ushidaman. Tuyg‘ula 
rim behushlik 
va jazavador hirs orasida sarson. Boshim aylana-
di, tayanch nuqtasini topolmayman. Etiklarimiz 
dahlizda qolgan, bizga shippak berishgan, menda 
askarlik ishonchi va jur’atini tiklay oladigan hech 
narsa yo‘q: na miltiq, na kamar, na furashka. Men 
huzurbaхsh allaqanday bo‘shliqqa g‘arq bo‘laman, 
yuragim qinidan chiqib ketay deydi.
Ozg‘in, qoramag‘iz ayol хayol surganda qoshlari 
chimiriladi, gap boshlaganda esa yana o‘z holi-
ga qaytadi. Ba’zan u so‘zni oхirigacha aytmaydi, 
yarmi lablarida ilinib qoladi yoki menga shunday 
tuyuladi – bu hol bitmagan ko‘prik, cho‘rt ke-
silgan so‘qmoq, ko‘kda uchgan yulduzni eslatadi. 
Oldin  nimani  bilardim?  Hozir  nimani  bilaman? 
Ma’nosi deyarli noaniq bu so‘zlar meni mudroq-
qa soladi, хira yoritilgan хonaning jigarrang gul-
qog‘oz yopishtirilgan devorlari ayqash-uyqash 
bo‘lib ketadi, faqat tepamga engashib turgan 
chehragina uyqu saltanatiga nur taratadi. 
Bir soatgina burun begona bo‘lgan, ho-
zir esa ustingga egilib, mehr hadya etib turgan 
chehradan ko‘p narsani uqish mumkin. Bu 

---