Buxoro oziq ovqat va yengil sanoat texnologiya instituti

Tayanch iboralar: Iqtisodiyot, korxona iqtisodiyoti, induksiya, deduksiya, analiz, sintez, 

infratuzilma,  xujalik  yurituvchi  sub`yekt,  firma,  korxona,  xolding  kompaniyasi,  huquqiy  shaxs, 

franchayzer,  franchayzi,  franchayzing,  nizom  (ustav),  kompaniya,  aksiyadorlik  jamiyati,  trest, 

sindikat. 

 

1.1. Iqtisodiyot fan va ishlab chiqarish faoliyatining sohasi sifatida 

“Borliq ongni belgilaydi” iborasi  ma`lum bir jihatlari bilan har bir inson hamda jamiyat 

hayoti  va  iqtisodiyotning  tuzilishini  anglatadi.  Shu  sababli  iqtisodiyotning  oila  o`chog’i 

miqyosida,  shuningdek,  korxona,  tarmoq  va  butun  xalq  xo`jaligi  miqyosida  ko`rib  chiqilishi 

bejiz  emas.  So`nggi  holatda  gap  makroiqtisodiyot  haqida,  uning  tendentsiyalari,  qonuniyatlari 

haqida  borib,  unda  ko`rib  chiqiladigan  muammolar  ba`zi  hollarda  korxona  iqtisodiyotidan 

sezilarli ravishda farqlanadi. 

 “Iqtisodiyot”  atamasi  birinchi  bor  Aristotel  tomonidan  kiritilgan  hamda  odamlarning 

tovar ishlab chiqarish  va ayirboshlashdagi  xo`jalik faoliyatini  anglatgan. Tovar  ishlab chiqarish, 

ayirboshlash  va  realizatsiya  qilish  tizimi  qanchalik  yaxshi  tashkil  qilingan  bo`lsa,  iqtisodiyot 

ko`rsatkichlari  va  aholining  turmush  tarzi,  resurslarsdan  oqilona  foydalanish,  bahoni 

shakllantirish,  soliqqa  tortish,  samarali  qo`llanuvchi  boshqaruv  tizimi  kabi  omillarni  hisobga 

olgan holda, shunchalik yuqori bo`ladi. 

Iqtisodiyotning  inson  va  jamiyat  hayotidagi  o`rni  va  ahamiyatiga  o`z  vaqtida  A.Smit 

yuqori  baho  berib,  u  insonni  “homo  economicus”  -  “iqtisodiy  odam”  deb  atagan.  Haqiqatdan 

ham,  har  bir  odam  iqtisodiyotning  mohiyatini,  hayot  ne`matlari  nimalar  evaziga  berilishini 

anglamaguncha,  mablag’larni  ishlab  topish  va  ulardan  samarali  foydalanishni  o`rganmaguncha, 

oila  miqyosi  va  undan  yuqori  darajadagi  iqtisodiyot  uchun  ma`qul  keluvchi  sifat  va  miqdor 

o`lchamlariga ega bo`ladi, deb o`ylash noto`g’ri bo`lar edi. Demak, iqtisodiyot o`lchamlari (ham 

salbiy,  ham  ijobiy)  avvalo  insonlar  harakati  va  faoliyatining,  oqilona  ho`jalik  yuritish,  moddiy 

boyliklarni  ishlab  chiqarish,  ayirboshlash  va  taqsimlashni  samarali  olib  borish  qobiliyati 

natijasida yuzaga keladi. 

Iqtisodiyot  inson  hayotining  moddiy,  ma`naviy,  fiziologik  va  boshqa  ehtiyojlari  bilan 

bog’liq  bo`lgan har bir  jabhasini  qamrab oladi. Oila  qurish,  kelajak  avlodni  tarbiyalash, zaruriy 

turmush  tarzini  ta`minlash  uchun  odamlarga  oziq-ovqat,  kiyim-bosh,  turar  joy  va  boshqa 

vositalar  kerak  bo`ladi.  Bu  predmetlar,  qoidaga  ko`ra,  iqtisodiyotning  turli  tarmoqlaridagi 

korxonalarda  ishlab  chiqariladi.  Shu  sababli  iqtisodiyotning,  ayniqsa,  avvalgi  ma`muriy-

buyruqbozlik  tizimidagi  rejali  iqtisodiyotdan  farq  qiluvchi  bozor  iqtisodiyotining  rivojlanish 

tendentsiyalari va qonunlarini bilish, ro`y berayotgan ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni tushunish va 

istalgan xo`jalik muammolarini hal qilishda muhim shart hisoblanadi.