1-mavzu bozor iqtisodiyotida innovatsiya reja: Innovatsiyaning mazmuni va mohiyati Innovatsiyaning maqsadlari

 
19-MAVZU. 
RISKLARNI BAHOLASH VA TAHLIL ETISH 
USULLARI 
Reja: 
1. Loyiha tavakkalchiligi tahlilining mohiyati va asosiy turlari 
2.  Loyiha  tavakkalchiliklarining  hisobga  olinishi:  amalda  baho 
berilishi  
3. Investitsiya loyihasi tavakkalchiliklarini miqdoriy baholash 
4. Loyiha tavakkalchiliklarini tadqiq qilish uslublarini tasniflash 
 
 
1. Loyiha tavakkalchiligi tahlilining mohiyati va asosiy turlari 
Umumiy  ma‘nodagi  «tavakkalchilik»  tushunchasi  loyihani  amalga 
oshirish  jarayonida  noxush  vaziyatlar  va  oqibatlarning  vujudga  kelishi 
mumkinligi bilan bog‘liq bo‘lgan noaniqlik sifatida tavsiflanadi. 
 Tavakkalchilik  va  uni  baholash  muammosi  mamlakatimiz  iqtisodiyoti 
uchun  yangilik  emas:  o‘tgan  asrning  20-yillarida  mamlakatimizda  ishlab 
chiqarish-xo‘jalik  tavakkalchiligining  amal  qilishini  hisobga  oladigan  bir  qator 
qonunchilik hujjatlari qabul qilindi.  
Agar loyihani amalga oshirishning turli-tuman ehtimol tutilgan sharoitlarida 
uning xarajatlari va natijalari turlicha bo‘ladigan bo‘lsa, unda tavakkalchilik va 
noaniqlik  omillari  loyihaning  samaradorligi  hisob-kitoblarida  hisobga  olinishi 
kerak  bo‘ladi.  Bundan  tashqari,  investitsiya  loyihalarining  moliyalashtirilishi  – 
bu dinamik jarayon bo‘lib, qarorlarni qabul qilishning har bir nuqtasida loyihani 

---

128 
 
amalga  oshirish  shart-sharoitlari  o‘zgarishi  mumkinki,  bu  loyihaning  oldindan 
hisoblab chiqilgan natijalarining avtomatik tarzda o‘zgarishiga olib keladi. 
Loyiha  tavakkalchiliklarini  tasniflashning  murakkabligi  ularning  turli-
tumanligidadir.  SHu  munosabat  bilan  tavakkalchiliklarni  va  ular  bilan  bog‘liq 
muammolarni  tadqiq  etadigan  iqtisodiy  adabiyotlarda  ularni  tasniflashning 
yagona bir qat‘iy tizimi yo‘q. 
Loyiha  nuqtai nazaridan  oldindan aytib bo‟lmaydigan tavakkalchiliklar 
quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 
A. Makroiqtisodiy tavakkalchiliklar, shu jumladan: 
1)  moddiy-texnika  ta‘minoti,  atrof  muhitni  muhofaza  qilish,  loyihalash 
normativlari,  ishlab  chiqarish  normativlari,  erdan  foydalanish,  eksport-import, 
narx  belgilash,  soliqqa  tortish  sohalarida  davlat  tomonidan  tartibga  solish 
yuzasidan kutilmagan chora-tadbirlar; 
2) iqtisodiy sohadagi qonunlar va joriy iqtisodiy vaziyatning beqarorligi; 
3)  tashqi  iqtisodiy  vaziyatning  o‘zgarishi  (savdo-sotiq  va  etkazib 
berishlarga  cheklashlarning  joriy  qilinishi,  chegaralarning  yopilishi  mumkinligi 
va hokazo); 
4) siyosiy beqarorlik, noxush ijtimoiy-siyosiy o‘zgarishlar tavakkalchiligi; 
5) texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlar dinamikasi haqidagi axborotlarning to‘liq 
emasligi yoki noaniqligi; 
6)  bozor  kon‘yunkturasi,  narxlar,  valyuta  kurslari  va  shu  kabilarning 
tebranib  turishlari;  tabiiy-iqlim  sharoitlarining  noaniqligi, tabiiy  ofatlar  bo‘lishi 
ehtimoli. 
V. Ekologik tavakkalchiliklar (tabiiy falokatlar), shu jumladan: 
1) suv toshqinlari; 
2) zilzilalar; 
3) po‘rtana (shtorm)lar; 
4) iqlimiy halokatlar va boshqalar. 
S.  Ijtimoiy  xavfli  tavakkalchiliklar  va  jinoyatlar  bilan  bog‟liq