1-mavzu bozor iqtisodiyotida innovatsiya reja: Innovatsiyaning mazmuni va mohiyati Innovatsiyaning maqsadlari

 
3. Investitsiyalar samaradorligini baholashning statik usullari 
Investitsiya  loyihalarini  baholashning  diskontlashni  qamrab  olmaydigan 
usullari  statik  usullar  deb  ataladi.  Ular,  qoidaga  ko‘ra,  xarajatlar  va  natijalar 
haqida  loyiha,  reja  va  amaliy  ma‘lumotlardan  foydalanish,  butun  investitsiya 
loyihasini  amalga  oshirshi  davrida  ularning  o‘rtacha  yillik  qiymatini  statik 
usullar  bilan  aniqlashga  asoslanadi.  Amaliyotda  bu  usullar  juda  ko‘p 
foydalaniladi  va  ularni  faoliyat  darvi  qisqa  (odatda  bir  yildan  ko‘p  emas) 
investitsi loyihalariga yoki xarajatlar va natijalar (xarajatlar va daromadlar) vaqt 
bo‘yicha  unchalik  farqlanmaydigan  uzoq  muddatli  loyihalarni  baholashda 
qo‘llanishi  mumkin.  Ular  foyda,  joriy  xarajatlar,  o‘zini  qoplash  davri  va 
rentabellik darajasining solishtirma hisob-kitoblariga asoslanadi. 
Investitsiya loyihalari iqtisodiy samaradorligini baholashning o‘zi oqlash 
davri,  oddiy  (yillik)  foyda  me‘yori  kabi  usullari  uzoq  vaqtdan  buyon  ma‘lum 
bo‘lib,    mahalliy  va  chet  el  amaliyotida  pul  mablag‘larini  diskontlashga 
asoslangan konsepsiya hamma joyda tan olinishidan avval ham qo‘llanib kelgan. 
Kerakli ma‘lumotlarni olishning osonligi, hisob-kitoblarni bajarishning nisbatan 
osonli va murakkab emasligi, ularni foydalanuvchilarning ko‘pchiligi tushunishi 
ularni  maxsus  iqtisodiy  tayyorgarlikka  ega  bo‘lmagan  xodimlar  orasida  ham 
ommaviylashuviga  sabab  bo‘ldi.  Bugungi  kunda  investor  (tijorat  banklari, 
boshqa  moliyaviy  institutlar  va  jsmoniy  shaxslar),  potensial  qarz  oluvchilarga 
investitsiya resurslarini ajratish shartlarini e‘lon qilar ekan, odatda foyda, o‘zini 
qoplash  muddati  va  rentabellik  darajasi  kabi  ko‘rsatkichlar  bilan  cheklanib 
qoladi. 
Statistik  usullardan  foydalanishdan  avval  barcha  ko‘rib  chiqilayotgan 
investiitsya loyihalari yoki muqobil variantlar taqqoslasa bo‘ladigan ko‘rinishga 
keltiriladi.  Bu  esa  ushbu  loyihalarning  barcha  ko‘rsatkichlari,  mezon 
ko‘rsatkichlarini istisno qilganda, bir xil bo‘lishi lozimligini anglatadi. 
Foydaning  solishtirma  hisob-kitobini  bajarishda  gap  daromad  va 
xarajatlarning  o‘rtacha  yillik  qiymati  o‘rtasidagi  farq  bilan  belgilanuvchi  eng 
katta o‘rtacha yillik iqtisodiy foydaga ega bo‘lgan investitsiyalar loyiha varianti 
haqida boradi. Xarajatlar tarkibida xomashyo xarajatlari, asosiy va qo‘shimcha 
materiallar, joriy ta‘mirlash va texnik xizmat ko‘rsatish, ishlab chiqarish bino va 
inshootlariga qarash xarajatlari hisobga olinadi. 
Foydani solishtirma hisob-kitob qilish usuli jadvalda ko‘rib chiqilgan. 

---

120