Biokimyo pmd

121-rasm.   Kollagen biosintezi

---

452

Prokollagen va tropokollagen zanjirlari qator posttranslyatsion

modifikatsiyalarga uchraydi, ular kollagenning o‘ziga xos strukturasini

shakllanishida muhimdir. Oksiprolin va oksilizin prokollagen

molekulasida biosintez davrida bo‘lmaydi. Ular prolin va lizinni

gidroksillanishi natijasida, kollagen mRNKsi translyatsiyasi davrida

ribosomalarda polipeptid ajralguncha sodir bo‘ladi va uch spiralli

struktura hosil bo‘lgandan keyin bu jarayon tugaydi. Gidroksillanish

reaksiyalari prolingidroksilaza, lizingidroksilaza ta’sirida boradi, ular

mikrosoma membranalari bilan bog‘langan bo‘lib, Fe

+2

, askorbat kislota,

α-ketoglutarat, O

2

 ishtirokida reaksiya boradi:

Askorbat kislota yetishmovchiligi asosan mezenximal hujayralar

funksiyasining buzilishi bilan bog‘liqdir. Kollagen va xondroitinsulfat

sintezi buziladi. Hosil bo‘lgan kollagenda oksiprolin kam bo‘ladi. Og‘ir

kechuvchi singada biriktiruvchi to‘qima asosiy moddasining hosil

bo‘lishi buziladi, bu to‘qima asosiy strukturalarining depolimerlanishi

va erishi vujudga keladi, natijada davolangan eski yaralar ochilishi

mumkin.

Kollagenning yarim yashash davri bir necha hafta, oydir.

Elastin

Elastin biriktiruvchi to‘qimaning ikkinchi asosiy oqsili. Kollagendan

farqli ravishda qaynatganda jelatina hosil qilmaydi. Uning aminokislota

tarkibi kollagendan farqlanadi. Elastin tolalari katta bo‘lmagan, deyarli

---

453

sferik molekulalarning qattiq ko‘ndalang bog‘lar bilan bog‘lanishi

natijasida qurilgan. Lizin ishtirokida ko‘ndalang bog‘larning 2 turi

aniqlangan. To‘rtta lizin qoldiqlaridan desmozin va izodesmozin deb

atalmish birikmalar hosil bo‘ladi.

Ular ko‘pincha 2 peptid zanjir o‘rtasida hosil bo‘ladi, lekin 3 yoki 4

peptid zanjirlardagi lizin qoldiqlaridan ham hosil bo‘lishi mumkin.

Avval 3 lizin qoldig‘i 

ε-aldegidgacha oksidlanadi, keyin esa to‘rtinchi

lizin qoldig‘i bilan kondensatsiyalanadi. Natijada desmozin yoki

izodesmozin hosil bo‘ladi. Desmozin va izodesmozin ko‘ndalang bog‘lar

hosil qilishda qatnashadi. Ko‘ndalang bog‘lar hosil qilishda

lizinnorleytsin ham qatnashadi.

Nativ elastin iplari tripsin yoki ximotripsin ta’sirida hazmlanmaydi,

lekin pepsin ta’sirida pH 2da sekin gidrolizlanadi. Oshqozon osti bezida

proelastaza ishlab chiqariladi. U tripsin ta’sirida elastazaga aylanadi va

alifatik aminokislota karboksil guruhi hosil qilgan peptid bog‘larini

gidrolizlaydi. Elastin kollagen, proteoglikan va qator gliko- va

muko‘proteinlar bilan birga fibroplastlar biosintetik faoliyatini mahsuloti

hisoblanadi. Hujayra biosintezini bevosita mahsuloti bo‘lib elastin,

uning o‘tmishdoshi bo’lib esa proelastin hisoblanadi (kollagenda –

---

454

prokollagen). Tropoelastin ko‘ndalang bog‘lar saqlamaydi, eruvchan.

Keyinchalik tropoelastin yetilgan elastinga aylanadi, erimaydi, ko‘p

miqdorda ko‘ndalang bog‘lamlar saqlaydi.