O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat univеrsitеti


VIII. BOLALAR ADABIYOTI TARAQQIYOT  SARI



Download 7,84 Mb.
Pdf ko'rish
bet119/190
Sana16.07.2021
Hajmi7,84 Mb.
#120887
1   ...   115   116   117   118   119   120   121   122   ...   190
Bog'liq
bolalar adabiyoti

 
VIII. BOLALAR ADABIYOTI TARAQQIYOT  SARI 
Reja: 
1.  Ilyos  Muslim  – bolalar  shoiri. 
2.  Hakim  Nazir  – o‘zbek bolalar realistik nasrining sohibkori. 
3.  Mirkarim Osim – tarixiy-biografik qissanavis adib. 
4.  Po‘lat  Mo‘min bolalarning qo‘shiqnavis shoiri. 
5.  Qudrat  Hikmat she’rlarining  badiiy-tasviriy xususiyatlari. 
6.  Nosir  Fozilov ijodida bolalar  va  o‘smirlar ruhiyati talqini. 
7.  Farhod Musajon – bolalar adibi va kinodramaturgi. 
 
MAVZUGA DOIR TAYANCH TUSHUNCHALAR: tashbeh, taqvim, realistik nasr, roman, 
ocherk,  lavha,  novella,  tarixiy-biografik,  tarixiy-qahramonlik,  tarixiy-maishiy,  fantastik, 
ertak-pyesa, epizod, dramatik konflikt, voqeaband, kinoya, istehzo. 
 
Ilyos  Muslim 
–  bolalar  shoiri 
(1909-1993).  Bolalar  uchun  asar 
yaratishdek sermashaqqat va qutlug` ishga umrini bag`ishlagan Ilyos Muslim 1909-
yilda  Qirg`izistonning  Bishkek  shahrida  cho`yan  quyuvchi  –  hunarmand  oilasida 
dunyoga keladi. I.Muslim 1927-yilning kuzida Toshkentga kelib, erlar bilim yurtiga 
o`qishga  kiradi.  1930-yilda  u  bilim  yurtini  muvaffaqiyatli  tamomlagach, 
Qashqadaryoning Yakkabog` tumanidagi Shaman-qirg`iz va Sheroziy qishloqlarida 
o`qituvchilik qilib, yoshlarga bilim beradi. 
1931-1942-yillarda  Ilyos  Muslim  O`zbekiston  davlat  nashriyotida,  badiiy 
adabiyot,  yoshlar  va  bolalar  adabiyoti  nashriyotlarida  turli  lavozimlarda  ishlaydi. 
Shoirning  birinchi  she’rlar  to`plami  1932-yilda  "O`suv"  nomi  bilan  kitobxonlar 
hukmiga havola etildi. 1934-yilda "Zaharxandalar" degan ikkinchi to`plami, "Miqti 
keldi" dostoni bosilib chiqadi. 1938-yilda esa "She’rlar" to`plami nashrdan chiqadi. 
1942-1947-yillarda harbiy xizmatda bo`lib qaytgan shoir yana adabiy ijodga qizg`in 
sho`ng`iydi. Shundan keyin uning birin-ketin "Turnalar" (1952), "Bizning maktab" 
(1954),  "Sening  sovg`ang"  (1957),  "Tilla  qo`ng`iz"  (1960),  "Ishchan  asalarilar" 
(1962),  "Oylar  aytishuvi",  "Oyxon  va  rayhon"  (1964),  "Ko`rik"  (1969)  kabi  qator 
she’riy to`plamlari bolalar adabiyoti taraqqiyotiga hissa bo`lib qo`shildi. 


195 
 
Shoir  she’rlarida  o`ziga  xos  poetik  obrazlar,  o`xshatishlar  ko`zga  tashlanadi. 
Masalan, u bahor elchisi boychechakni ta’riflar ekan, uning yorqin detallari – rang 
va xususiyatlarini kichkintoylar tafakkuriga mos talqin etadi: 
Hali erimasdan qor, 
Dala, qirda gulbahor. 
Chiqdi mitti gul-chechak, 
May elchisi boychechak. 
Askar kabi turar  tik, 
Barglari yashil, tetik. 
Uning rangi sariq, oq, 
Boshida kumush qalpoq. 
I.Muslim  she’rda  obrazning  kichkintoylar  tasavvuriga  xos  ko`rimliligini 
ta’minlagan.  Bahor  dala-qirdan  boshlanishi  bejiz  emas.  Quyosh  nuri  eng  ko`p 
tushadigan,  iliqlik  tafti  ilgariroq  seziladigan  joy  bepoyon  qir-u  dalalardir. 
Boychechak  ham  dastlab  dala-tuzda  yashnab  ochiladi.  U  qadimda  Navro`z  elchisi 
sifatida  bolalar  quvonchiga  sabab  bo`lgan.  Shoir  xalq  orasida  qadimdan  bolalar 
tomonidan  kuylanib  kelinayotgan  qo`shiqqa  aniqlik  kiritib,  uning  yangi  qirralarini 
tasvirlaydi.  May  turfa  gullarning  qiyg`os  ochilgan  pallasi,  boychechak  esa  uning 
dastlabki  nishonasi  ekanligi  shu  tariqa  bolalarga  ayon  bo`ladi.  Bu  jajji  gulning 
askarga  o`xshatilishi  ham  tasodif  emas.  Uning  sovuq  va  erib  ulgurmagan  qordan 
qo`rqmay,  bosh  ko`tarib  turishi  askarlarga  xos  jasoratga  qiyoslanmoqda.  Kumush 
qalpoq  tushunchasi  faqat  gulning  (oq  rang)  tashbehlanishi  bo`lib  qolmay,  qor 
ostidan bosh ko`tarib turishiga ham ishoradir. 
Shoir  she’rlarining  aksariyati  maktabgacha  ta’lim  yoshidagi  yoxud  kichik 
maktab  yoshidagi  o`quvchilarga  mo`ljallab  yozilgani  she’rlar  mazmun-
mundarijasidan  anglashiladi.  Bu  yoshdagi  bolalarni  ko`proq  hayvonlar,  qushlar  va 
jonivorlar,  gullar,  zilol  suvlar-u    yoz  ne’matlari  yoki  qorbobo  va  qish,  yam-yashil 
archa  juda-juda  qiziqtiradi.  Ilyos  Muslim  bolalarga  olam-olam  shodlik  keltiruvchi 
ana  shunday  mavzularga  tez-tez  murojaat  qiladi.  Shoirning  "Laylak  keldi", 
"Turnalar",  "Quyon",  "Toychog`im",  "Laylak",  "Gul  teramiz",  "Archa  qo`shig`i", 
"Maktabimiz" singari she’rlari shu ma’noda ardoqli. 
I.Muslimning  mehnat  mavzusida  yozilgan  she’rlari  o`quvchilarda  faqat 
mehnatga  ko`nikma  hosil  qilish,  mehnatning  hayotiy  ehtiyoj  ekanini  uqtirib 
qolmasdan,  balki  ularda  mehnatdan  zavqlanish  tuyg`ularini  ham  shakllantirib 
boradi.  Shu  jihatdan  shoirning  "Sening  sovg`ang",  "Oyxon  va  rayhon"  she’rlari 
ahamiyatli.  Masalan,  dastlabki  she’rda  jajji  qo`lchalari  bilan  kashta  tikib  onasiga 
sovg`a qilishga chog`lanayotgan qizaloq haqida so`z borsa, ikkinchi she’rda jambil-
rayhon  ekib,  jo`yaklariga  suv  qo`yib  ko`kartirgan  Oyxon  ta’riflanadi.  She’rlarda 
shoir  o`zi  xulosalaganday,  halol  mehnat  rohatini  totish  zavqi  yorqin  aks  etgan. 
"Odobli  qizcha"da  esa  qiz  bolalarga  xos  tartiblilik,  saranjom-sarishtalikka  da’vat 
etiladi: 
Ra’no kichkina hali, 
Ishiga hamma hayron. 
Qo`lda jajji supurgi, 


196 
 
Chinnidek hovli, ayvon. 
Uyni tartibli tutar,  
Chang qo`nmas divanga hech. 
Buni ko`rib qo`shnilar 
Maqtashadi erta-kech. 
Albatta,  bunday  she’rlarning  mazmuni  ancha  sodda, badiiylikdan  ko`ra  oddiy 
so`zlar  bayoni  tarzida  ifoda  etilgan  bo`lsa-da,  yarim  asr  ilgarigi  avlod 
kichkintoylarining  zehn  idrokiga  muvofiqligi  ayon  haqiqat.  Qolaversa,  bugungi 
kichkintoylar ibrat olsa arziydigan xalq qadriyatlari mavjud unda. 
Ilyos  Muslim  qator yumoristik she’rlar  ham  yozgan."Eshmatvoyning  qilig`i", 
"Befahm Eson" she’rlarida bolalarda uchrab turadigan ayrim qusurlar hajv qilinadi. 
Shuningdek,  uning  "Oylar  aytishuvi"  she’rida  taqvimdagi  12  oyning  o`ziga  xos 
muhim xususiyatlari, navbat bilan ketma-ket almashib kelishi, el-yurtni obod etishi 
kuylanadi.  Zero,  Ilyos  Muslim  boy  ijodiy  tajribaga  hamda  xalq  e’tirofiga  sazovor 
shoirlardan biridir. 
 

Download 7,84 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   115   116   117   118   119   120   121   122   ...   190




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish